سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 508

وجوب حذر علی کلا التقدیرین ثابت است، چه قول منذر، افادۀ علم بکند و چه قول منذر افاده علم نکند.

طریقۀ استفاده وجوب انذار در نظر محقق نائینی(ره)

مرحوم محقق نائینی(ره) بنابر آنچه که در فوائد الاصول شان تقریر شده در مقام این برآمده اند که قرائن آیه اطلاق را اثبات می کند. می فرماید: تردیدی در این نیست که این جمعی که در«لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ» مطرح است مراد از آن و مفاد آن یک جمع استغراقی است.

همان طوری که در عام و خاص ملاحظه فرمودید، گاهی جمع به نحو استیعاب و استغراق افراد است مثل«اکرم کل عالم» که لازمۀ این جمع استغراقی این است که اکرام هر عالمی، خودش یک حکم مستقلی دارد و بینشان هم ارتباط وجود ندارد یعنی اگر صد نفر عالم داشته باشیم، و عبد، نود نفر را اکرام کند و ده نفر را اکرام نکند، اینجا نسبت به آن افرادی که اکرام شده اند موافقت تکلیف، تحقق پیدا کرده است و نسبت به آنهائی که اکرام نشده اند، مخالفت تکلیف تحقق پیدا کرده است. در حقیقت در عام استغراقی برای هر فردی، یک حکم مستقلی هست، و موضوع برای حکم مستقل است و آن حکم هم مخالفت و موافقت دارد، اما در عام مجموعی، یک مخالفت و یک موافقت بیشتر تصور نمی شود چون یک موضوع برای حکم مطرح است مثل اینکه بگوید: «اکرم مجموع العلماء» که اگر مجموع، اکرام بشود، موافقت تکلیف حاصل شده است، اما اگر مجموع، اکرام نشود ولو اینکه یک فرد هم زمین بماند، مخالفت تکلیف تحقق پیدا کرده است.

مرحوم محقق نائینی می فرمایند: هیچ تردیدی نیست که این«لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ» به صورت عام مجموعی نیست که حذر مجموعۀ افراد مطلوب باشد، بلکه هر کدام از اینها در وجوب تحذر، استقلال دارند. اگر زید حذر کند، عمل به تکلیف شده است، عمرو حذر نکند، مخالفت تکلیف تحقق پیدا کرده است. بعد می فرماید: همان طوری که در«لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ»

جمعش به نحو عام استغراقی و افرادی مطرح است، ظاهر این است که آن دو جمعی که قبلا هم ذکر شده: یکی«لیتفقهوا» و دیگر«لینذروا» آنها هم به نحو عام استغراقی مطرح است، یعنی معنای«لیتفقهوا» این نیست که مجموع، تفقه کنند بلکه معنای«یتفقهوا یعنی لیتفقه کل واحد من الطائفه». ما عرض کردیم: دو احتمال در تفسیر آیه هست که ایشان هم اشاره می کنند آیا تفقه نافرین است یا تفقه متخلفین است که دو تفسیر برای آیه مطرح است، لکن علی کلا