سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 512

اصاله حمل المتکلم علی مقام البیان

یک راه دیگری هم را بعض الاعلام(قدس سره) ذکر فرموده اند. ایشان روی همان مبنای خودشان می فرمایند:

در هر کجا که ما شک داشته باشیم که آیا متکلم در مقام بیان هست یا در مقام بیان نیست، گویا یک اصل عقلائی وجود دارد که ما حمل کنیم بر اینکه در مقام بیان هست، که دیگر احراز کردن اینکه مولی و متکلم در مقام بیان هست، لازم نیست، همین که شک داشته باشیم و قرینه ای هم نباشد بر اینکه در مقام بیان نیست، کفایت می کند که ما حکم کنیم به اینکه متکلم در مقام بیان هست. منتها نکتۀ اضافی که در خصوص این آیه ذکر می فرمایند این است که در رابطۀ با وظیفۀ انذار، انذار، شأن منذرین است، حذر، شأن آن قوم و جمعیتی است که منذر واقع می شوند. ایشان می فرماید که در رابطۀ با انذار، مسأله چطوری است؟ مگر آیه نمی گوید: «یجب الانذار»؟ آیا این«یجب الانذار» اطلاق دارد یا قید دارد؟ قیدش چیست؟ بگوییم: ممکن است وجوب انذار در آنجائی باشد که این منذر بداند که آن منذر تحت تأثیر قرار می گیرد. اگر در یک جائی منذر شک داشت که حالا اگر انذار کند آیا آن منذر تحت تأثیر انذار این قرار می گیرد یا نه؟ آیا انذار در اینجا واجب است یا نه؟ ایشان می فرماید: هیچ تردیدی نیست که وجوب انذار علی المنذر اطلاق دارد. این باید انذار کند، چه بداند که منذر، تحت تأثیر این قرار می گیرد و تحذری حاصل می شود و چه نداند. این وظیفۀ انذار برای او مطلقا ثابت است.

می فرمایند: همان طوری که در رابطۀ با انذار، وظیفۀ انذار به نحو اطلاق، ثابت است، در «لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ» هم همین است، آنجا هم وجوب حذر، اطلاق دارد چه قول منذر، افادۀ علم بکند چه قول منذر، افادۀ علم نکند.

پس هم در رابطۀ با انذار، وجوب، اطلاق دارد حتی در آنجائی که منذر شک داشته باشد در اینکه انذارش مؤثّر خواهد شد یا نه، و همینطور در یحذرون هم وجوب، اطلاق دارد چه قول منذر برای این متحذرین افادۀ علم بکند و چه نکند، برای اینها حذر واجب است. پس ایشان هم روی این معنی تکیه کرده اند که اصل اولی در موارد شک در اینکه متکلم در مقام بیان هست یا نه؟ این است که بگوییم: در مقام بیان هست مگر اینکه یک قرینه ای برخلافش باشد و در آیۀ نفر هم قرینه ای برخلاف مشاهده نمی شود.