سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 515

فرمایش ایشان را ذکر می فرمایند و از همین طریق اثبات می کنند که اصل اولی این است که متکلم در مقام بیان باشد، ولی آیا از این طریق می شود در ما نحن فیه استفاده کرد؟

معنای اصل در مقام بیان بودن متکلم

این مبتنی بر این مطلب است که این که شما می فرمایید: اصل اولی این است که متکلم مقام بیان باشد، اگر مقصود این است یعنی در مقام اهمال و اجمال نباشد مثل این تعبیراتی که در کتاب الله راجع به وجوب نماز و ایتاء زکات است که اینها در مقام بیان خصوصیات نیستند، اگر مقصود شما این است که اصل اولی این است که متکلم در مقام اهمال و اجمال نباشد، ما این حرف را می پذیریم اما اگر مقصود شما این است که متکلم باید در مقام بیان از هر بعد باشد و اگر یک کلامی در مقام بیان از یک جهتی بود، ما بگوییم: نسبت به جهت دیگر هم در مقام بیان است که نتیجه این بشود که اصل اولی در هر کلام متکلمی این است که در مقام بیان من جمیع الجهات باشد، وقتی متکلم می گوید: «اعتق رقبه» همان طوری که در مقام بیان از نظر ایمان و کفر هست، در مقام از نظر نژاد هم هست، در مقام بیان از نظر علم و جهل هم هست، در مقام بیان از نظر عدالت و فسق هم هست که با یک جملۀ«اعتق رقبه» بگوییم:

متکلم فی مقام البیان من جمیع الجهات است. این حرف قابل قبول نیست و ما قبول نداریم که عقلا یک چنین مبنایی داشته باشند که اصل اولی را بر بیان من جمیع الجهات بگذارند.

بله؛ اصل اولی این است که کلام از حد اهمال و اجمال خارج باشد و اگر اینطور شد ما در آیه نفر می گوییم: هدف اولی از این آیه و بیان چیست؟ نه هدف از تفقه و انذار چیست؟ پیداست که هدف از انذار همان«لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ» است اما آیه به دنبال بیان چه مطلب و افاده چیست؟ آیا آیه در مقام بیان وجوب نفر است و هدف اولی ایجاب نفر است؟ یا آیه در مقام بیان غائیت تحذر و نتیجه تحذر است؟

بررسی معنای آیه نفر با توجه به سیاق آن

وقتی که انسان سیاق آیه را ملاحظه می کند، محور و تکیه گاه آیه روی مسأله وجوب نفر است ولو غایت نفر را هم بیان کرده، اما هدف، آن نیست که به این آیه می خواهد تحریک بالنفر و بعث الی النفر تحقق پیدا بکند بلکه با یک نظر لطیف تر باید بگوییم: آیه در مقام بیان نفر هم نیست. وقتی که صدر آیه را ملاحظه می کنیم، صدر آیه این است: «وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ