سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 52

مراجعه کنیم ببینیم آیا حکم به استحاله می کند یا نه؟ لذا یعنی چه که بگوییم: «هو باطل؛ یعنی هو باطل عقلا و الدلیل علی البطلان العقلی عباره عن الاجماع)؟ این تحلیل کلام(ابن قبه) می شود.

و اگر ایشان بگوید: من که نمی خواهم اجماع بر استحاله عقلیه را ادعا بکنم، من می خواهم اجماع بر این را ادعا بکنم که تعبّد به خبر واحد در رابطۀ با اخبار عن الله واقع نشده، نه اینکه استحاله وقوعیه دارد. استحاله آن مربوط به عقل است، اما وقوع و عدم وقوع، یک چیزی است که اجماع می تواند در آن دخالت داشته باشد.

جواب این حرف این می شود که این هم مغایر با مدعای شما است. شما باید روی این حرف، خودتان را در ردیف(ابن ادریس) و امثال ذلک قرار بدهید که می گویند: تعبّد به خبر واحد در شریعت وجود ندارد. نمی گویند: تعبّد به خبر واحد یستحیل و باطل و محال. پس بین حرف شما و بین امثال(ابن ادریس) فرق است. آنها قائل به این هستند که اگر شارع می خواست ما را متعبّد به خبر واحد بکند مانعی نداشت، لکن دلیلی در مقام اثبات بر اینکه یک چنین تعبّدی وقوع پیدا کرده، پیدا نکردیم، و اجماع شما هم یک چنین معنایی دارد، اجماع بر عدم وقوع تعبّد به خبر واحد فی اخبار عن الله، اما مدعای شما، عدم الوقوع نیست، مدعای شما، استحاله الوقوع است. می گویید: تعبّد به خبر واحد به عنوان یک مستحیل وقوعی مطرح است. شما یک چنین معنایی را ادعا می کنید.

لذا خود این عبارت«و هو باطل اجماعا» اصلا معنی ندارد؛ یعنی«باطل عقلا للاجماع».

اجماع چه ارتباطی به یک مسألۀ عقلیه دارد؟ باطل؛ یعنی غیر واقع، و دلیل بر غیر واقع بودنش، مسأله اجماع است. می گوییم: حالا اشکالات دیگر را صرف نظر بکنیم، مانعی ندارد، اما این چه ارتباطی با مدعای شما پیدا می کند که شما در مقام اثبات عدم امکان وقوعی و استحاله وقوعیه در باب تعبّد به خبر واحد هستید؟

برگشت حجیت اجماع منقول به حجیت خبر واحد

و اگر از همه این حرفها صرف نظر بکنیم، تازه یک اشکال دیگری باقی می ماند و آن اشکال، این است که شما که در مقام استدلال برآمدید، معنای استدلال این است که انسان می خواهد به مقتضای دلیلش دیگری را در مقابل این دلیل، متقاعد بکند و الاّ کسی فی نفسه برای خودش یک مطلبی محرز باشد، «لا یحتاج الی الاستدلال» این نیاز به استدلال ندارد.