سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 524

سؤال و در نتیجه ترتیب اثر بر جواب به نحو اطلاق تمسک کنیم برای اینکه قضیه، قضیۀ شرطیه است، می فرماید: اگر نمی دانی، باید سؤال کنی. این امر به وجوب سؤال به صورت عدم علم، معنایش این است که بروید سؤال کنید و باز هم«إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ» تحقق داشته باشد که بعد از سؤال هم باز این شرط در قضیۀ شرطیه به جای خودش و به قوّت خودش محفوظ باشد؟ یا اینکه همین طوری که عرف هم استفاده می کند بگوییم: اگر نمی دانی مثل اینکه ما در خطاب به یک عوامی می گوییم: اگر مسائل نماز را نمی دانی مراجعه کن به کتاب رساله، معنایش این است که مراجعه کن تا از جهل بیرون بیائی و عدم العلم تبدّل به علم پیدا کند، نه اینکه مراجعه کن اما همان حالت قبلی عدم العلم برای شما محفوظ باشد، و این آیۀ شریفه هم این معنی را دلالت دارد که«ان کنتم لا تعلمون فسئلوا اهل الذکر» یا اینکه این عنوان«لا تَعْلَمُونَ» تبدل به«تعلمون» بشود. وقتی که آیۀ شریفه یک چنین مفادی را دلالت می کند، دیگر چطور ما می توانیم استفاده کنیم که این آیه می گوید: سؤال کن و به دنبال سؤال هم ترتیب اثر بده علی الجواب، سواء اینکه این جوابی که اهل ذکر می دهند، افادۀ علم بکند یا افادۀ علم نکند، اگر افادۀ علم نکرد، باز هم«إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ» به قوت خودش محفوظ است در حالی که ظاهر آیه این است که عنوان«إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ» با مراجعه به اهل ذکر و سؤال از اهل ذکر، منتفی می شود و عدم العلم تبدل به علم پیدا می کند. پس از خود این آیه به لحاظ اشتراط به عدم العلم استفاده می شود که جواب اهل ذکر باید رافع این قید«إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»

باشد، و در نتیجه افادۀ علم کند. این یک مناقشۀ خوبی در استدلال به این آیه است.

لکن مرحوم محقق اصفهانی(ره) در رساله ای که در اجتهاد و تقلید نوشته اند و با کتاب الاجارۀ ایشان سابقا با هم چاپ و منتشر شده بود، در آنجا می خواهند از این مناقشه جواب بدهند، و در حقیقت این استدلال را، استدلال صحیحی بدانند.

احتمال کفایت علم تعبّدی نزد محقق اصفهانی(ره)

ایشان می فرماید: ظاهر این آیه این است که علاوۀ بر اینکه وجوب سؤال را مطرح می کند و این وجوب سؤال را مقیّد به«إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ» می کند، آیه می خواهد این حرف را بزند که اگر شما بروید از اهل ذکر سؤال کنید، شما عالم خواهید شد، نه عالم تکوینی و علم حقیقی صددرصد بلکه با سؤال از اهل ذکر تعبدا عنوان علم برای شما پیدا می شود، مثل آنکه مرحوم محقق نائینی(ره) در مطلق امارات شرعیۀ ظنیه می فرمودند که اینها علم تعبدی هستند، آن