سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 531

می کند خبر غیر متعارض حجیت است، را قبول داریم اما حجیت خود این اخبار علاجیه از کجا آمده است؟ از کجا معلوم است که اخبار علاجیه از امام(علیه السلام) صادر شده باشد؟ محتمل است که همۀ اخبار علاجیه، مجعول باشد. در حجیت خبر واحد باید به غیر خبر واحد تمسک شود. پس سؤال این است که آیا مجموع چهار طائفه، خبر متواتر خواهد بود یا نتیجه آن هم خبر واحد است؟ اگر خبر واحد باشد نمی تواند دلیل حجیت خبر واحد داشته باشد. باید متواتر باشد که بر قطع و یقین دلالت دارد. اگر متواتر هم باشد چه نوع تواتری دارد؟ ما سه نوع تواتر داریم.

تواتر لفظی، معنوی، اجمالی

یک نوع که در بحث اخبار متواتر است، تواتر لفظی و معنوی است البته تواتر لفظی که شد، تواتر معنوی هم خواهد داشت. تواتر لفظی یعنی یک جماعتی که بر حسب عادی، احتمال تبانی در جعل دروغ در آنها نمی رود، کثرت جمعیت و تعدد آنها، احتمال تبانی بر کذب را از بین ببرد، اینها یک خبری را نقل کنند. این می شود تواتر لفظی. گرچه در مجموع روایات، یک مورد هم ممکن است نداشته باشد اما در بحثهای قرآنی و علوم قرآن بحث شده است که اثبات وجود یک آیه و سوره که بخواهد جزو قرآن باشد، جز از طریق تواتر لفظی امکان ندارد. اگر یکی از اصحاب رسول خدا(صلی الله علیه و آله) که در غایت وثاقت هم باشد بگوید: من فلان جمله را به عنوان قرآن از رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) شنیدم، این اصلا حجیت ندارد. در قرآن بودن، تواتر لازم است آن هم تواتر لفظی نه معنوی و مضمونی، چون الفاظ هم در قرآنیت قرآن نقش دارد. خود الفاظ جزو مقوّمات قرآن کریم است لذا اگر بخواهد جمله ای به عنوان قرآنیت ثابت شود، تواتر لازم دارد و همین قرآنها که در دست ما هست هم با تواتر، ثابت شده است، البته مورد تأیید ائمه(علیهم السلام) هم هست. پس تواتر لفظی آن است که یک لفظ خاصی با خصوصیات لفظی متواتر باشد.

نوع دوم: تواتر معنوی است یعنی یک معنایی را جماعتی در قالب الفاظ و عبارات مختلفه نقل کنند که به صورت عادی، احتمال تبانی در کذب آنها نمی رود. پس الفاظ و عبارات مختلف است و ممکن است در جریانات و حوادث مختلف نقل شده باشد مثلا چیزی که راجع به شجاعت حضرت امیر(علیه السلام) نقل می شود، تواتر معنوی دارد یعنی تک تک الفاظ و موارد و جریانات و حوادث آنها برای انسان متیقن نیست ولی وقتی مجموع را روی