سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 535

تواتر اجمالی چه مشکلی را می توانید حل کنید در آنجائی که قدر متیقن وجود ندارد؟ (این توجیه فرمایش ایشان است).

موارد استفادۀ از تواتر اجمالی

این سخن، نسبتا حرف خوبی است، لکن قابل جواب است و آن این است که بعضی از موارد هست که هیچ گونه قدر جامعی وجود ندارد، در عین حال ما از تواتر اجمالی هم استفاده می کنیم، مثلا اگر ما در یک مسأله ای 20 روایت داریم، 10 روایت می گوید: این چیز، حرام است و 10 روایت دیگر می گوید: این چیز واجب است. خوب آن 10 تایی که دلالت بر حرمت می کند، خارج از دائرۀ تواتر است، آن 10 تا هم که دلالت بر وجوب می کند، خارج از دائرۀ تواتر است، اما اگر ما علم اجمالی پیدا کردیم که در بین این 20 روایت، قطعا یکی از اینها از امام صادر شده است، لکن نمی دانیم آن یک روایتی که صادر شده، آیا روایتی است که دلالت بر وجوب دارد یا دلالت بر حرمت دارد؟ اولا اینجا قدر متیقنی وجود ندارد. مع ذلک اثر تواتر اجمالی این است که ما علم داریم به اینکه یک تکلیفی در اینجا وجود دارد، و اگر این روایات نبود، اصلا علمی به اینکه در اینجا تکلیف وجود داشته باشد برای ما تحقق نداشت.

منتها شما می گویید: حالا علم داشته باشیم لکن دوران بین محذورین است و تخییر در کار است. می گوییم: حالا ما مثال را طوری قرار می دهیم که یک اثر روشن عملی داشته باشد، و آن این است که اگر 10 روایت بگویند: فلان شیء حرام است، 10 روایت هم بگوید: یک شیء دیگر واجب است، ما تک تک اینها را مستقلا ملاحظه می کنیم، هیچ علمی برای ما نیست، اما مجموع این دو دستۀ ده تایی روایت را که روی هم می ریزیم، علم اجمالی داریم به اینکه یکی از این روایات صادر شده، منتها کدام است؟ نمی دانیم. نتیجه این می شود: اگر این تواتر اجمالی نبود، شما سراغ شیء اول می آمدید، این مشکوک التکلیف بود، اصاله البرائه جاری می کردید، سراغ شیء دوم می آمدید، این مشکوک التکلیف بود، اصاله البرائه جاری می کردید، اما حالا که تواتر اجمالی پیدا شده، هیچ قدر متیقنی هم وجود ندارد، حرمت هذا الشیء چه ارتباطی به وجوب شیء دیگر دارد؟ لکن اثر وجود تواتر اجمالی این است که شما علم پیدا کردید به اینکه در رابطۀ با این دو شیء، یک تکلیفی وجود دارد، یا تکلیف، حرمت این شیء است، و یا تکلیف، وجوب آن شیء است.

در باب اشتغال اگر کسی اینطوری علم اجمالی پیدا کرد که«اما هذا الشیء واجب و اما