سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 536

ذلک الشیء حرام» تکلیف چیست؟ به مقتضای علم اجمالی، باید این را اتیان کند و او را ترک کند و این علم اجمالی در مثالی که ما عرض کردیم، متولد از تواتر اجمالی است، و اگر بخواهیم تواتر اجمالی را نادیده بگیریم، نتیجه اش این است که در هر کدام از دو شیء به عنوان مشکوک التکلیف، اصاله البرائه جاری کنیم.

پس اولا توجیه کلام مرحوم محقق نائینی این شد که ایشان می فرماید: در آنجائی که قدر متیقنی وجود ندارد، شما اسمش را هم تواتر اجمالی بگذارید چه اثری بر آن بار می شود؟ ابتداء این حرف به نظر، حرف خوبی می آید، لکن بعد از آن که انسان دقت کند، می بیند در همان جائی که قدر جامعی وجود ندارد، تواتر اجمالی دارای اثر است، برای اینکه لازمۀ تواتر اجمالی، علم اجمالی است، و لازمۀ علم اجمالی بحرمه هذا الشیء او بوجوب الشیء الاخر، این است که یکی را ترک و دیگری را اتیان کند، و اگر تواتر اجمالی نبود، علم اجمالی نبود، شما شک می کردید، برائت جاری می کردید، و علم اجمالی هم که برای شما حاصل نشده بود، این تواتر اجمالی است که برای شما علم اجمالی آفرید و بدنبال علم اجمالی، احتیاط و اشتغال، جریان پیدا کرد، و اگر تواتر اجمالی بی اثر باشد، باید در هر دو مورد، ما اصاله البرائه جاری کنیم. در نتیجه در این قبیل از موارد هم تواتر اجمالی، دارای اثر است.

قبلا هم عرض کردیم که در فوائد الاصول ایشان تواتر اجمالی را پذیرفته اند، اما در اجود التقریرات که بعض الاعلام مقرّر بودند، انکار تواتر اجمالی را به ایشان نسبت داده اند. حالا شاید در دوره های بعد عدول کرده اند. علی ای حال، این اختلاف، بین دو تقریر ایشان وجود دارد. بعد از آن که تواتر به اقسام ثلاثه برای شما روشن شد، حالا می رویم سراغ بحث خودمان. این روایاتی که مرحوم شیخ آنها را چهار دسته کردند و فرمودند: که مجموعۀ این روایات دلالت بر حجیت خبر واحد می کند، ما باید این روایات را به صورت مجموعه از عنوان خبر واحد بیرون ببریم و داخل در خبر متواتر بکنیم تا بتواند دلیل بر حجیت خبر واحد واقع بشود. وقتی می خواهیم اینها را در متواتر وارد کنیم می بینیم که مسلّما بین این طوائف چهارگانه، مسألۀ تواتر لفظی، وجود ندارد، برای اینکه هر طائفه ای یک مفادی دارد و یک مضمونی را دلالت می کند، لذا تواتر لفظی بلا اشکال در کار نیست.

بررسی تواتر معنوی و تحقق آن در طوایف اربعه روایات

و اما تواتر معنوی: اگر مقصود از تواتر معنوی این باشد که در یک معنی حتی سعتا و ضیقا