سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 537

متفق باشند، منتها عبارت مختلف باشد، اما در یک معنی اینها با هم اتفاق دارند مثل اینکه در باب حدیث ثقلین این معنی مسلّم است که رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) دو چیز را به عنوان ثقل باقی گذاشته اند: یکی قرآن شریف و یکی عترت طاهرۀ خودشان را، منتها حالا لفظ چه لفظی بوده، عبارت چه عبارتی بوده، لقائل ان یقول که چون مختلف نقل شده و با عبارات متعدده آمده، ما کاری با عبارات نداریم، لکن این معنی به عنوان دو ثقل بصورت متواتر از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نقل شده، اما در قالب چه عباراتی؟ نمی دانیم در قالب چه عبارتی بوده.

اگر مقصود از تواتر معنوی، این باشد که حتی محدودۀ معنی از نظر سعه و ضیق، بین عبارات و الفاظ، یکسان باشد، ولو اینکه عبارات و الفاظ مختلف است. در ما نحن فیه در طوائف چهارگانه ای که بر حجیت خبر واحد استدلال کردیم، باید بگوییم: تواتر معنوی هم وجود ندارد بلکه مجبوریم که ما نحن فیه را داخل در تواتر اجمالی بکنیم، بگوییم: ما قاطعیم که این همه روایت که صاحب وسائل آنها را در سه باب از ابواب صفات قاضی نقل کرده، اینطور نیست که در همۀ اینها احتمال کذب بدهیم، یقین داریم که حداقل یکی از این روایات صادر شده. اما اگر در تواتر معنوی گفتیم: اگر یک قدر جامعی وجود داشته باشد، ولو اینکه در سعه و ضیق بودن آن، اختلاف وجود دارد، یکی این را به یک صورت خیلی وسیع بیان می کند، یکی یک مقدار وسیع بیان می کند، یکی کمتر از آن مقدار وسیع بیان می کند، یکی اصلا به صورت غیر وسیع بیان می کند، این را ما داخل در تواتر معنوی بدانیم، به لحاظ اینکه بگوییم که در این میان، یک معنائی هست که یتفق الکل فی هذا المعنی و اسم آن معنی را قدر متقین و اقل بگذاریم، اگر اینطور تواتر معنوی باشد، بعید نیست که ما در این چهار طائفه ای که در حجیت خبر واحد به آنها استدلال کردیم، بتوانیم ادعای تواتر معنوی کنیم، برای اینکه اینها در یک حداقلی(که بعدا عرض می کنیم حداقل چیست) اتحاد دارند و آن حداقل بعنوان یک معنای جامع و قدر متیقن مطرح است.

عدم فرق بین تواتر معنوی و تواتر اجمالی در ما نحن فیه

در نتیجه استدلال ما به این طوائف اربع برای حجیت خبر واحد، یک استدلال تامی است، چه شما این طوائف اربع را داخل در تواتر معنوی بدانید، چه این طوائف اربع را داخل در تواتر اجمالی بدانید. هر کدام که فرض بشود، در نتیجه، فرقی نمی کند، برای اینکه اگر جزو تواتر معنوی شد، باید آن معنای متیقن و قدر متیقن را ملاک قرار بدهیم و اگر داخل در تواتر