سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 548

مجمعین برای ما معلوم است که مجمعین به فلان آیه و فلان روایت و فلان دلیل استناد کرده اند و برای استناد به آن دلیل، این نظریه را ذکر کرده اند، در چنین مواردی، اجماع، اصالت خودش را از دست می دهد، و حجیت ندارد و به اصطلاح معروف: این اجماع، اجماع مدرکی می شود، یعنی اجماعی که مستند مجمعین، مشخص است، حتی در مواردی که مستند مجمعین برای ما مسلّم نباشد، لکن به صورت احتمال عقلائی احتمال بدهیم که مجمعین به این آیه تمسک کرده اند، یا به این روایت استناد کرده اند، در آن موارد هم اجماع، حجیت ندارد و در ما نحن فیه ما ملاحظه می کنیم، می بینیم اینهائی که قائل به حجیت خبر واحد هستند، اینطور نیست که به نحو اجماع قائل به حجیت شده باشند، بلکه اینها ادلۀ خودشان را بیان می کنند، آیات و روایاتی که از نظر آنها صلاحیت استدلال دارد را به عنوان مستند خودشان بیان می کنند. می گویند: ما که قائل به حجیت شدیم، مثلا برای خاطر آیۀ نبأ است، برای خاطر آیۀ نفر است، برای خاطر روایات متواتره ای است که دلالت بر حجیت خبر واحد می کند.

اینجا که خود مجمعین مشخصا مستند نظر خودشان را بیان می کنند، معلوم می شود که تمام الملاک و تمام المعیار، همان دلیلی است که باید به آن دلیل توجه بشود و اگر این دلیل از نظر ما تمامیت نداشت، دیگر ارزشی برای این اتفاق و اجماع نمی تواند وجود داشته باشد.

پس خلاصۀ جواب از این تفصیل دو اشکال بود: یکی مبنای این وجه اجماع دخولی بود، در حالی که این مورد مناقشه بود. یکی هم اینکه این اجماع، مدرکی است و لازم، ملاحظه مدرک است و ما فرضا مدارک را تام و تمام نمی دانیم.

تحصیل اجماع بر حجیت خبر واحد با فرض انسداد باب علم

اما همین اجماع محصل را به یک صورت دیگری تقریر کرده اند که حتی سید مرتضی و اتباع ایشان هم جزو مجمعین قرار گرفته اند، به این کیفیت که بگوییم: در این شرائطی که ما قرار گرفته ایم که عبارت از انسداد باب علم است و بلا اشکال تردیدی نیست در اینکه باب علم و یقین و حتی اطمینان به روی ما منسدّ است و در کثیری از احکام شرعیه، هیچ راهی برای حصول علم برای ما وجود ندارد، ما می دانیم قطعا که اگر مرحوم سید مرتضی و ابن ادریس و امثال اینها هم در زمان ما بودند که باب علم برایشان انسداد داشت، اینها هم قائل به حجیت خبر واحد می شدند و در نتیجه، یک اجماع صددرصدی ادعا کنیم که همۀ علما و فقها من الصدر الی یومنا هذا، اتفاق دارند بر اینکه در شرائط انسداد باب علم، خبر واحد