سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 551

یک تقریرش این است که ما محدودۀ عمل را به علما و فقها اختصاص بدهیم، بگوییم:

فقهای ما عملا به خبر واحد، استناد می کنند که لا محاله در این رابطه باید پای سید مرتضی و امثال ذلک را هم در کار بیاوریم، و الا اگر آنها عمل نکنند همینجا اجماع عملی، لنگ می شود.

ادعا می کنیم که ما به قول و نظر کاری نداریم، ما به عمل نگاه می کنیم، عملا، فرضا این کتابهای فقهیه را که ملاحظه می کنیم من الصدر الی یومنا هذا آن هم با یک تشبهی که بین فقها وجود دارد من الاخباریین و الاصولیین، مع ذلک می بینیم عملا همۀ آنها بر طبق خبر واحد عمل می کنند و به خبر واحد، استناد می کنند از قدیم الایام الی یومنا هذا. در این اواخر فرض کنید می بینیم صاحب جواهر که یک اصولی است به خبر واحد عمل می کند، صاحب حدائق هم که یک اخباری است به خبر الواحد، عمل می کند در مسائل فقهیه روایات را مورد استدلال و مورد ان قلت و قلت قرار می دهند. آیا این اجماع عملی کشف از موافقت معصوم(علیه السلام) نمی کند بر اینکه خبر واحد ارزش دارد و دارای حجیت است؟

عدم اعتبار اجماع عملی با وجود اختلاف در مبانی مجمعین

جوابش این است که نه! برای اینکه از آن اشکال اول که صرف نظر بشود که اجماع عملی آنقدر توسعه ندارد که حتی سید مرتضی را هم بگیرد، با قطع نظر از این اشکال، مسألۀ مهم این است که نحوۀ عمل به روایات، فرق می کند، به لحاظ اینکه دید علما و فقها نسبت به روایات، مختلف است، یک عده ای از اخباریین و بزرگان آنها، اصلا معتقدند که اخبار کتب اربعۀ ما، مقطوع الصدور است و به همین عنوان، مورد استناد قرار می دهند و اگر از ایشان سؤال کنیم، نمی گویند: این خبر واحد است بلکه می گویند: «انّا نقطع بصدور جمیع اخبار الکتب الاربعه» نه اینکه«نقطع بصدور جمع منها اجمالا» بلکه«نقطع بصدور جمیع اخبار الکتب الاربعه». یک عده ای با این دید به روایات کتب اربعه می نگرند. یک عده ای می گویند:

ما یقین صددرصد نداریم لکن یقین عرفی که عبارت از اطمینان است که از نظر عقلا و از نظر عرف، اطمینان، حکم یقین را دارد و در شرعیات و عرفیات، جانشین یقین می شود. اینها می گویند: ما به صدور این روایات، اطمینان داریم. باز اینها هم دو طایفه هستند: بعضی های می گویند: فی نفسها صدور این روایات مورد اطمینان است، بعضی ها می گویند: یک قرائنی محفوف به این روایات است که آن قرائن، افادۀ اطمینان به صدور می کند. یک عده زیادی هم که اکثر فقها و اصولیین هستند این راه را انتخاب کرده اند و عملشان به خبر واحد به عنوان این