سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 554

دوری راهها و مسائل تقیه و سیاستهائی که علیه ائمه(علیهم السلام) اعمال می شده، مردم کمتر موفق می شدند تا احکام را از خود ائمه(علیهم السلام) بلا واسطه بگیرند، لذا مجبور بودند که به روایات و نقلها در رابطۀ با جهات مذهبی اکتفا کنند و هیچ تردیدی نیست که یک چنین سیره ای در کار بوده و هست.

برگشت اجماع عملی به سیرۀ عقلا

لکن مشکلی که در اینجا هست این است که اسم این سیره را چه باید بگذاریم؟ آیا اسمش را سیرۀ متشرعه بنامیم، یا این هم همان سیرۀ عقلا است که در رابطۀ با شرع و متشرعه تبلور پیدا کرده؟ ظاهر این است که مسأله، به متشرعه بما هم متشرعه، ارتباطی ندارد. سیرۀ متشرعه در موارد و جهاتی است که در بین عقلا رائج نیست و عقلا به آن جهات کاری ندارند ولی ما می بینیم عمل متشرعه در یک معنائی استقرار دارد، اینجا را باید به عنوان سیرۀ متشرعه نامگذاری کنیم، اما یک مسائلی که در بین عقلا رائج است و متشرعه بما انهم من جمله العقلاء به آن چیزی که بین عقلا رائج و مستمر است، عمل می کنند، نباید این را سیرۀ متشرعه نامگذاری کرد بلکه باید این را به عنوان سیرۀ عقلائی بنامیم و اگر اینطور شد، خودش یک بحث مستقلی است. اگر مسأله به سیرۀ عقلا برگشت کند، این دیگر از حدود اجماع و مسائل اجماع خارج می شود، این یک سیرۀ عقلائیه می شود و ما هم خودمان ان شاء الله به عنوان مهمترین دلیل بر حجیت خبر واحد بعد از آنکه این ادلۀ اربعه مورد مناقشه قرار بگیرد، به همین سیرۀ عقلائیه تمسک می کنیم. اما نباید اسم سیرۀ عقلائیه را اجماع گذاشت. اجماع چیزی است که با جنبه های مذهبی بالخصوص، ارتباط دارد، حالا چه اجماع قولی باشد و چه اجماع عملی، و ظاهرا هم مطلب همین است، یعنی اگر انسان به متشرعه مراجعه کند، بگوید:

به چه مناسبت به واسطه ای که قول امام صادق(علیه السلام) را برای تو نقل کرد، اعتماد می کنی؟ او جواب نمی دهد که دلیل شرعی بر حجیت خبر واحد قائم است بلکه می گوید که خبر ثقه، یک مسأله ای است که مورد اعتماد عقلا است. عقلا در جهات دنیوی و مسائل خودشان به خبر ثقه ترتیب اثر می دهند، و حیث اینکه این مسائل، خصوصیت ندارد، ما هم دائرۀ ترتیب اثر را به شرعیات کشاندیم، بما اینکه فرقی نمی کند، همانطوری که در سائر اخبار و حکایات و نقلها به قول ثقه، اعتنا و اعتماد می شود، در باب روایاتی که حاکی احکام الهیّه و فعل و قول و تقریر معصوم(علیه السلام) است، آنها هم همین است(که حالا عرض