سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 590

خمریت است و شارع بر طبق استصحاب حکم می کند که«لا تنقض الیقین بالشک» به اینکه «احکم بانه لیس بخمر». معنای«احکم بانه لیس بخمر» این نیست که«لیس بخمر واقعا» بلکه معنایش این است که به حسب ظاهر و در جوّ شرع چون این، حالت سابقه اش عدم خمریت بوده، شارع به حسب حکم ظاهری استصحاب، حکم می کند«بانه لیس بخمر» و هیچ یک از آثار خمریت بر آن مترتب نمی شود و حرمت شرب دارد و حد شرب خمر دارد و نجاست دارد که نجاست از احکام خمریت است.

پس چه مانعی دارد که در اصاله الطهاره این حرف را بزنیم که ولو اینکه طهارت، یک واقعیت است و در واقع هم شارع از این واقعیت، پرده برداری می کند، اما در موردی که این واقعیت، مشکوک است و شارع حکم می کند به طهارت، دیگر نمی شود این طهارت، عنوان واقعی داشته باشد و واقعیت در کار باشد، پس چه فرق می کند بین اصاله الطهاره و بین اصاله الحلیه، همان طوری که اصاله الحلیه، «اصل عملیّ ینتهی الیه المجتهد فی مورد الشک و عدم قیام دلیل علی الاثبات و النفی» اصاله الطهاره هم طابق النعل بالنعل همین حساب را دارد. لذا این اشکال به مرحوم آخوند وارد نیست و حق این است که اصاله الطهاره از اصول علمیه است، منتها علت عدم تعرض، همان دو نکته ای است که مرحوم آخوند اشاره فرمودند.

اقسام شک در تکلیف و اختلاف نظر شیخ(ره) و آخوند(ره)

عنوان اولین اصل عملی، اصاله البرائه است. همان طوری که ملاحظه فرمودید مرحوم شیخ در بحث اصاله البرائه بعد از آنکه مورد اصاله البرائه را از مورد اصاله الاشتغال جدا می کند، می فرماید: مورد اصاله البرائه، شک در تکلیف است، اما مورد اصاله الاشتغال، شک در مکلف به است. بعد از آنکه این دو مورد را از هم جدا می کند، می فرماید که این شک در تکلیف از کجا ناشی می شود؟ چرا انسان شک در تکلیف می کند؟ و برای منشأ شک در تکلیف، چهار عنوان درست می کند:

یک وقت منشأ شک، عبارت از فقدان نص است مثلا در باب شرب توتون آنچه روایات ملاحظه شد، یک دلیلی که دلالت بر حلیت یا حرمت بکند، پیدا نشد و این منشأ شد برای شک در اینکه آیا شرب توتون، حرام است یا حلال. یک وقت منشأ شک، اجمال نص است، نص وارد است، نص وجود دارد، لکن یک لفظ مبهم و مجملی در آن وجود دارد، که راهی برای رفع اجمال در کار نیست، لذا این اجمال سبب شک در تکلیف شد. گاهی هم منشأ شک،