سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 594

اخباریین حکم می کنند به وجوب احتیاط. اما این احتیاطی که اصولیین در شبهات محصوره قائل به وجوب آن هستند، اخباریین دائرۀ این احتیاط را توسعه داده اند و در شبهات حکمیه هم مخصوصا در تحریمیه قائل به وجوب احتیاط هستند.

مقدمه ای که می خواهیم بحث کنیم این است که آیا نزاع بین اخباری و اصولی، نزاع صغروی است یا کبروی؟ ظاهر، این است که نزاع، صغروی است نه کبروی، به این معنا که اصولیین و اخباریین هر دو در کبری متفق هستند، کبری همان چیزی است که مفاد قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان است و به عبارت دیگر: مقتضای این قاعده، مسلّم بین اصولی و اخباری است، همان طوری که اصولی معتقد است که اگر هیچ گونه بیانی از ناحیۀ مولی نباشد و تکلیف به مکلف نرسیده باشد، مکلف در مقابل مخالفت این تکلیف، هیچ گونه استحقاق عقوبتی ندارد و اگر مولی بخواهد عقوبت کند، این عقوبت، اتصاف به قبح دارد، اخباریین هم همین حرف را می زنند، نمی گویند: عقاب، بلا بیان قبیح نیست برای اینکه این قاعدۀ عقلیه، یک قاعدۀ مسلّمه ای است که جای تردید و شبهه در آن نیست و به نظر نمی رسد که اخباریین در مقابل این قاعدۀ مسلّمۀ عقلیه برخاسته باشند، بلکه نزاع بین اصولی و اخباری در این است که آیا در مثل شرب تتن که ما روایات را بررسی کردیم و هیچ گونه دلیلی نه بر حرمت شرب تتن و نه بر اباحۀ آن پیدا نکردیم، آیا عقاب برای ارتکاب این شرب تتن، عقاب بلا بیان است یا عقاب بلا بیان نیست؟

کیفیت وجود بیان در موارد اجرای برائت از نظر اخباریین

اصولیین معتقدند که این عقاب، بلا بیان است و همین حکم عقلی، اقتضای قبح چنین عقابی را دارد. اما اخباریین نمی گویند: عقاب، بلا بیان، قبیح نیست، بلکه می گویند: این عقابش، عقاب بلا بیان نیست. از ایشان می پرسیم: پس بیان چیست؟ می گویند: لازم نیست که بیان، آن دلیلی باشد که حکم کند به حرمت شرب تتن، بلکه یک نوع بیان دیگر است و آن این است که اگر خود مولی به صراحت بگوید که در موارد شبهه باید احتیاط کنیم، در همین عبید عرفی، اگر یک مولائی به عبد خودش اینطور دستور داد، گفت: در مواقعی که شما شک کردید که فلان چیز را من حرام کرده ام یا نکرده ام و در نوشته و چیزهائی که از من نقل می شود، دلیلی بر نفی یا اثباتش پیدا نکردید، من حکم می کنم که باید در موارد مشتبه، احتیاط کنید. آیا این بیان نیست؟ حتما باید بیان، بیان حرمت باشد، یا اینکه اگر از طرف مولی دلیل