سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 595

وجوب احتیاط نسبت به مشتبهات صادر شد، این هم بیان است؟

وجود بیان در موارد شبهه محصوره

شاهدش این است که شما اصولیین که در موارد شبهه محصوره، حکم به وجوب احتیاط می کنید، روی هر یک از این دو طرف، اگر دست بگذارید، جز با اشتباه و شک، مواجه نیستید، شما که تردید دارید که آیا این مایع خمر است یا آن دیگری، لکن علم اجمالی دارید«بانّ احدهما خمر»، اینجا هم نسبت به هیچ یک از این دو طرف، برای شما جز شک، وجود ندارد، لکن چه چیزی سبب شده که احتیاط بر شما لازم است؟ احتیاط به این صورت که حتی ارتکاب یک طرف هم برای شما جایز نیست. شما نمی توانید در مورد محصوره حتی یکی از دو طرف یا یکی از اطراف شبهۀ محصوره را مرتکب بشوید، چرا؟ برای اینکه اینجا حکم عقل به احتیاط جریان دارد و همان حکم عقل به احتیاط نسبت به هر کدام از این دو طرف، یک بیانی است و کسی نمی تواند در اطراف علم اجمالی، قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان را جاری کند. نمی تواند بگوید: «هذا المایع فی نفسه مشکوک الخمریه و لم یدل دلیل علی حرمته» پس قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان حکم کند به اینکه ارتکاب این هیچ مانعی ندارد. چه چیزی جلوی قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان را گرفته است؟ خود حکم عقل به لزوم احتیاط در مورد علم اجمالی، یعنی همان عقلی که یقین تفصیلی را متصف به حجیت ذاتیه می دانست، علم اجمالی را هم متصف به حجیت ذاتیه می داند و لازمۀ حجیت علم اجمالی، احتیاط از کلا الطرفین یا جمیع الاطراف است.

در نتیجه؛ معنای بیان در قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان که حکم می کند با نبود این بیان، عقاب قبیح است، این نیست که بالمطابقه و مستقیم یک بیانی راجع به حرمت این شیء مشکوک الحرمه وجود داشته باشد، بلکه اگر یک حکم طریقی هم باشد، (حکم طریقی مثل ایجاب احتیاط) اگر از ناحیۀ خود مولی ایجاب احتیاط شد، مثل اینکه یک مولائی بود که برای احکام تحریمیه اش آنقدر اهمیت قائل بود و آنقدر حساب باز کرده بود که به عبید خودش دستور داد، گفت: هر کجا که شما فهمیدید که من یک شیئی را تحریم کردم، فبها، و هرکجا شک کردید که آیا تحریمی از ناحیۀ من آمده یا نیامده، من به عنوان مولی احتیاط را بر شما واجب می کنم، حفظا از اینکه وارد محرّمی از محرمات من بشوید، (روی اهمیتی که محرمات دارد، و روی جهات دیگری که فکر می کند) در نتیجه مسألۀ ایجاب احتیاط، یک نوع بیان برای