سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 596

تکلیف است، و اگر ایجاب احتیاط ثابت بشود، اینطور نیست که قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان یک معارض قوی پیدا کرده باشد بلکه موضوع قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان منتفی می شود. عقل می گوید: عقاب بلا بیان قبیح است، ادلۀ وجوب احتیاط می گویند: هذا بیان، و هیچ گونه معارضه ای با حکم عقل ندارند.

محل اختلاف و اتفاق اخباریین و اصولیین در قاعده قبح عقاب بلا بیان

نزاع بین اخباری و اصولی در همین معنی است، هر دو قبول دارند که قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان، یک قاعدۀ مسلّمۀ عقلیه است و به ذهن هم بعید می آید که اخباریین این قاعدۀ مسلمۀ عقلیه را زیر پا گذاشته باشند، آنها هم این قاعده را قبول دارند. انما الاختلاف بین الاصولیین و الاخباریین در این جهت است که آیا در شبهات بدویۀ حکمیه که فعلا عمدۀ محل بحث ماست، از ناحیۀ مولی، دلیلی بر وجوب احتیاط آمده یا دلیلی بر وجوب احتیاط نیامده؟ اخباریین مدعی هستند که بله از ناحیۀ مولی، ادلۀ متعددی، روایاتی که دلالت می کند بر وجوب احتیاط در شبهات حکمیۀ بدویه وجوب دارد، لکن اخباریین در دلالت یا سند این روایات، مناقشه دارند و کثیری از این روایات را هم حمل بر شبهات محصوره می کنند، یعنی آنجاهائی که علم اجمالی وجود دارد و اگر این روایات دالۀ بر احتیاط هم نباشد، خود عقل در شبهات محصوره حکم می کند به اینکه باید احتیاط بشود. پس نزاع بین اخباری و اصولی در این جهت است. نتیجه می گیریم که این ادله ای را که ما برای برائت ذکر می کنیم، خیال نشود که همۀ در مقابل اخباریین است، بلکه بعضی یا خیلی از اینها را اخباریین هم معتقد هستند، اما بعضی از ادله ای که ما ذکر می کنیم، نقطۀ مقابل اخباریین است و در حقیقت می خواهیم ادلۀ وجوب احتیاط را از بین ببریم و بگوییم: در شبهات بدویه دلیلی که حکم کند به لزوم احتیاط شرعا وجود ندارد. در نتیجه باید در مفاد ادله ای که ذکر می کنیم دقت کنیم، مثلا بعضی از آیات، بعضی از روایات را که ذکر می کنیم، اگر طرف مقابل، اخباریین باشند باید بگوییم:

آنها برخلاف این آیات و روایات نظر داده اند در حالی که مسأله، این چنین نیست. بحث، وسیع است و اختصاص به مقابلۀ با اخباریین ندارد، لذا ما هر دو نوع دلیل را ذکر می کنیم.

مبحث اصاله البرائه

وارد اولین اصل از اصول عملیه به نام برائت می شویم. معنای برائت، این است که در