سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 601

«وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیامَهِ کِتاباً یَلْقاهُ مَنْشُوراً اِقْرَأْ کِتابَکَ کَفی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیباً» این آیه مربوط به قیامت است که خداوند پرونده ای در جلوی چشم هر انسانی می گذارد و خداوند خطاب می کند به او که خودت مطالعه کن و محاسبه کن و در رابطه با این پرونده، رأی بده. اینقدر پرونده، دقیق است. این آیۀ شریفه، مربوط به روز قیامت و عقاب اخروی است. بعد از این آیۀ مورد بحث ما، یک آیه ای داریم که مربوط به عذاب دنیوی است، می فرماید: «وَ إِذا أَرَدْنا أَنْ نُهْلِکَ قَرْیَهً أَمَرْنا مُتْرَفِیها فَفَسَقُوا فِیها فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْناها تَدْمِیراً» می فرماید: وقتی ارادۀ ما تعلق بگیرد که یک قریه ای را به هلاکت برسانیم، مترفین این قریه را وادار می کنیم(نه وادار اجباری) فسق و فجور انجام دهند، زمینۀ عذاب را فراهم می کنند، آن وقت عذاب نسبت به اینها حق و شایسته می شود. به نظر می رسد که وقوع آیۀ محل بحث در بین این دو آیه که یکی مربوط به روز قیامت است و یکی مربوط به عذاب دنیوی است، سبب می شود که«وَ ما کُنّا مُعَذِّبِینَ» یک معنای عامی دارد هم شامل عذاب دنیوی بشود و هم عذاب اخروی، هم تناسب با آیۀ قبل داشته باشد و هم تناسب با آیۀ بعد داشته باشد. لذا ملاحظۀ سیاق و قبل و بعد آیه، اقتضای یک چنین معنای عامی را دارد، و وقتی که آیه عمومیت داشت، نمی تواند در ما نحن فیه صلاحیت استدلال نداشته باشد.

استدلال به اولویت قطعیه در آیۀ«وَ ما کُنّا مُعَذِّبِینَ»

اشکال سوم این است که قبول کردیم که آیه، مربوط به عذاب دنیوی و امتهای سابق است، لکن ما به مفهوم موافقت و اولویت بتوانیم استناد کنیم که خداوند در رابطۀ با عذاب دنیوی که در مقابل آن عذابهای اخروی، یک عذاب ناچیزی است، اگر این عذاب دنیوی را قبل بعث الرسول و اعلام التکلیف و بیان الحکم انجام نمی دهد، پس لا محاله عذاب اخروی با این شدت، که قابل مقایسه با عذاب دنیوی نیست، این به طریق اولی قبل از بعث الرسول تحقق پیدا نمی کند، و این اولویتی است که عقل و عرف از این آیۀ شریفه، استفاده می کنند. پس لو فرض که مورد آیه، عذاب دنیوی باشد، باز به ضمیمۀ اولویت، صلاحیت استدلال برای ما نحن فیه دارد. این اشکال مرحوم شیخ بود با جوابهایش.

عدم ملازمه بین نبودن عذاب با عدم استحقاق آن

مرحوم آخوند(قدس سره) در کفایه نسبت به استدلال به این آیه، یک اشکالی شبیه آن