سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 604

اختصاص آیه به اتمام حجت بر امم سابقه

یک اشکالی هم مرحوم محقق نائینی(ره) به استدلال به این آیه کرده اند که معنای بعث رسول در«حَتّی نَبْعَثَ رَسُولاً» یعنی اتمام حجت نه اعلام تکلیف و تبیین حکم. «بعث الرسول یراد به اتمام الحجه» لذا این آیه در مقام اخبار از عذابهای واقع بر امم سابقه است، و به این نکته اش نمی خواهد تکیه کند، در مقام اخبار است به این کیفیت که خداوند می فرماید: ما هر امتی را که در گذشته عذاب کردیم، اول برایشان اتمام حجت کردیم، گفتیم: اگر مخالفت کنید، به حساب شما می رسیم، بعد از آنکه اینها گوش نکردند، آن وقت عذاب را بر اینها فرو فرستادیم، و این مطلب اصلا به آن مسأله ای که ما در باب برائت مورد بحث قرار دادیم، ربطی ندارد. تعبیر ایشان این است که مفاد آیه، اجنبی است از این چیزی که ما به دنبالش هستیم، برای اینکه ما می خواهیم بگوییم: «مشتبه الحکم لیس فیه عذاب و عقاب» شرب تتن مشکوک الحکم، «لا یکون فیه عقاب» و آیه که این را نمی گوید، آیه این را می گوید که ما هر وقت عذابی می خواستیم بفرستیم، اول بر اینها اتمام حجت می کردیم، می گفتیم: اگر با این پیغمبر، مخالفت کنید، منتظر عذاب باشید، شواهد و امارات را برای اینها ارائه می کردیم، لکن اینها گوش نمی کردند و مخالفت می کردند، بعد هم ما«فَدَمَّرْناهُمْ تَدْمِیراً» داشتیم، پس اینها چه ارتباطی به هم دارد؟ اگر خداوند قبل از اتمام الحجه، عذاب نکند، این چه مناسبت دارد با اینکه در مشتبه الحکم هم عذابی وجود ندارد؟ مشتبه الحکم به اتمام حجت، ارتباطی ندارد.

لذا اصلا مفاد آیه با آنچه که مورد نظر قائلین به برائت است، غیر منطبق است.

کنایه بودن بعث رسل از بیان حکم

نکتۀ حساس فرمایش ایشان، روی گذشته و عذاب دنیوی و امثال ذلک نیست که در کلام شیخ انصاری بود، بلکه نکتۀ حساس اشکال مرحوم محقق نائینی، این معنائی است که از کلمۀ «حَتّی نَبْعَثَ رَسُولاً» کرده اند که ایشان بعث الرسول را به معنای اتمام الحجه معنی کرده است در حالی که مبنای استدلال بر این است که بعث الرسول به معنای بیان الحکم است، به معنای اعلام تکلیف است، به معنای همان بیانی است که در قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان مطرح است.

اگر معنای بعث الرسول، آنطوری باشد که مرحوم محقق نائینی می فرمایند، درست است این آیه«تکون اجنبیه عما نحن بصدده» اما اگر بعث الرسول کنایۀ از بیان حکم، اعلام تکلیف