سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 607

الهی، وجود ندارد، مگر مواردی که خداوند آن تکلیف را اعلام کرده باشد، و بیان کرده باشد.

مقصود از بیان، هم بیان واصل است، یعنی بیانی که به مکلف رسیده باشد، پس در مثل مورد شرب توتون، شمائی که فحص کردید و ادله را زیرورو کردید و دلیلی بر حرمت شرب توتون نیافتید، اگر در واقع هم تکلیفی باشد، تکلیف فعلی نخواهد بود، زیرا که اعلام نشده.

پس این آیۀ شریفه بر طبق این توجیه و تقریب کاملا دلالت بر برائت می کند.

احتمالات موجوده در معنای آیۀ«لا یُکَلِّفُ اللّهُ نَفْساً إِلاّ ما آتاها»

لکن برای اینکه به مقدار نیاز دربارۀ این آیۀ شریفه بحث شده باشد، باید اولا احتمالاتی که فی نفسه در معنای آیه جریان دارد، ذکر شود، بعد هم ببینیم کدام یک از احتمالات، ترجیح دارد، بعد ببینیم آن احتمال راجح که در حقیقت، ظاهر آیۀ شریفه است، آیا مفادش در مقابل ادلۀ احتیاط مثل همان آیۀ گذشته است که ما در مورد آیۀ گذشته گفتیم: مفادی بیش از قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان ندارد، و قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان در صورتی اثر دارد که ادلۀ احتیاطی که مورد استدلال اخباریین است، تمام نباشد، و الا اگر ادلۀ احتیاط، صلاحیت پیدا کرد در ما نحن فیه پیاده شود، بر قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان تقدم دارد، برای اینکه ادلۀ احتیاط خودشان بیان هستند. اگر مولی خودش دستور داد که در مواضع شک، شما باید به احتیاط عمل بکنید رعایتا للتکلیف المجهول، اینجا دیگر قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان جریان پیدا نمی کند. ببینیم آیا آن احتمالی که رجحان پیدا می کند این آیه را در مسیر آیۀ گذشته قرار می دهد؟ یعنی این هم یک مفادی مثل قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان پیدا می کند که در نتیجه اگر فرض شود ادلۀ احتیاط، تمامیت دارد بر آیه، تقدّم داشته باشد؟ یا اینکه مفاد این آیه یک مقدار بالاتر از مفاد آیۀ گذشته است، که مفادش همان قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان بود؟ باید این مراحل را به نحو اجمال در آیۀ شریفه ملاحظه کنیم.

معنا کردن(ما) موصوله در آیه به معنای تکلیف

اولین مرحله، احتمالاتی است که در معنای همین فقرۀ از آیۀ شریفه جریان دارد. این «لا یُکَلِّفُ اللّهُ نَفْساً إِلاّ ما آتاها» معنا و مفادش چیست؟ یک احتمال همین احتمالی بود که مبنای استدلال قرار گرفت، و مستدل روی این احتمال به آیۀ شریفه استدلال کرد و آن این بود که مقصود از(ما) موصوله، عبارت از خود تکلیف است، و در حقیقت(ما) موصوله از