سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 608

نظر ادبی در رابطۀ با فعل لا یکلف، عنوان مفعول مطلق پیدا می کند، مثل«ضربت ضربا شدیدا» که ضربا عنوان مفعول مطلق دارد، این(ما) موصوله هم در رابطۀ با فعل لا یکلف، عنوان مفعول مطلق پیدا می کند، یعنی«لا یکلّف الله نفسا الا تکلیفا آتاها ای اعلمها و بیّنها و اوصلها الی المکلف» پس این احتمال، مبنای همین استدلال است، لکن به عنوان احتمال، اما احتمالات دیگری در این آیه جریان دارد.

معنا کردن(ما) موصوله به معنای مال

احتمال دوم این است که خداوند تبارک و تعالی به قرینۀ جملۀ قبلی در همین آیه می فرماید: «وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ» اگر کسی که رزقش کم شد و در رابطۀ با رزق در فشار قرار گرفت، «فَلْیُنْفِقْ مِمّا آتاهُ اللّهُ» که این در حقیقت راهنمائی بسیار خوبی است، اینهائی که در فشار زندگی هستند، یک راه خروج از فشار، انفاق است، از همین مقداری که خداوند در اختیارشان قرار داده، انفاق کنند. برحسب این آیۀ شریفه، انفاق راه خروج از مضیقه و فشار زندگی است. اول می فرماید: «لِیُنْفِقْ ذُو سَعَهٍ مِنْ سَعَتِهِ» آنکه دارای وسعت است، دارای امکانات است، او از همان سعۀ مال و از ثروت و مکنتی که دارد انفاق کند، اما اینطور نیست که انفاق، مخصوص به دائرۀ متمکن باشد و فقط ذو سعه انفاق را اختیار کند، بعد می فرماید: «وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ» آنکه در زندگی و معیشت، در سختی قرار گرفته او هم«فَلْیُنْفِقْ مِمّا آتاهُ اللّهُ» که این را تجربه هم ثابت کرده است که انفاق افراد غیر متمکن بیش از انفاق افراد متمکن اثر دارد و اثرش این است که آن مضیقه و فشار زندگی را قطع می کند.

این جمله، قبل از جملۀ مورد بحث واقع شده: «وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنْفِقْ مِمّا آتاهُ اللّهُ» ، پیداست که مقصود از(ما) موصوله در«مما آتاه الله» همان مال کمی است که خداوند در اختیار او قرار داده است. مقصود از(ما) موصولۀ در«فلینفق مما» بلا اشکال آن مالی است که در اختیار«من قدر علیه رزقه» است، و منظور از«آتاهُ اللّهُ» وقتی که به مال تعلق بگیرد، ایتاء مال من ناحیه الله به معنای اعطا و تملیک است. خداوند به کسی مال داده معنایش این است که او را از این مال مالکش کرده، متمکنش کرده است، این مال را به تمام معنی در اختیار او گذاشته است. آن وقت کسی این را قرینه بگیرد، بگوید: چون در جملۀ قبلی هم(ما) موصوله مطرح است، هم کلمۀ«آتاهُ اللّهُ» مطرح است و منظور از(ما) موصوله، مال است و مقصود از «آتاهُ اللّهُ» یعنی خداوند به او عنایت کرده و در اختیار و ملک او قرار داده است، پس این جملۀ