سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 62

حرام واقعا» محظور روی اجتماع مثلین نیست، آن فرض اول و محور اول بود.

به حسب ظاهر، این، یک دلیل خوبی به نظر می رسد که جعل حجیت برای خبر واحد، این مشکلات را به وجود آورده، در یک فرض القاء در مفسده و در یک فرض، تفویت مصلحت که هم مفسده آن لازمه الاجتناب بوده، و هم مصلحت آن لازمه الاستیفاء بوده است. آیا این دلیل، درست است یا نه؟

این دلیل اگر بخواهد تمام باشد متوقف بر دو مطلب است و به فرموده مرحوم محقق نائینی(قدس سره الشریف) متفرع بر سه مطلب است؛ یعنی اگر دو مطلب یا - به فرموده ایشان - سه مطلب، تمام بشود، این دلیل می تواند تمامیت پیدا بکند. ببینیم آیا آن دو مطلب یا سه مطلب، قابل قبول هست یا نه؟

تبعیت احکام از مصالح و مفاسد

یک مطلب این است که خود این مورد بحث است که آیا احکام تابع مصالح و مفاسد است؟ هر کجا یک امر وجوبی تحقق دارد، این تابع یک مصلحت واقعیۀ لازمه الاستیفاء است و هر کجا یک نهی تحریمی وجود دارد، این به تبع یک مفسده لازمه الاجتناب است.

اصولا خود این معنا که«هل الاحکام تابعه للمصالح و المفاسد، ام لا تکون تابعه للمصالح و المفاسد»؟ یک مسألۀ مختلف فیها است. البته نوعا یعنی معتزله و امامیه، همین تبعیت را قائل هستند، لکن اشاعره کاملا منکر این معنا هستند، که یک امر وجوبی حکایت از یک مصلحت ملزمه بکند، یا یک نهی تحریمی تابع یک مفسده لازمه الاجتناب باشد اینها مورد انکار آنها است.

لکن دیگران این مطلب را قبول دارند که مسألۀ تبعیت هست و لو اینکه در کلام مرحوم محقق خراسانی، گاهی از اوقات این معنا به چشم می خورد که گاهی مصلحت در خود حکم وجود دارد، دیگر اینجا صحبت مفسده هم نیست، در نفس ایجاب یک شیء، مصلحت هست، در نفس تحریم یک شیء، مصلحت هست، که دیگر روی این فرض اصلا پای مفسده هم وجود ندارد؛ مصلحتی اقتضاء می کند که شارع یک شیء را واجب بکند، نه اینکه در خود واجب، مصلحت وجود داشته باشد. مصلحتی اقتضاء می کند که شارع یک شیء را تحریم بکند. مصلحت در تحریم تحقق دارد بدون اینکه در شیء محرّم هیچ گونه مفسده ای وجود داشته باشد.