سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 63

بالاخره این معنا را نوعا پذیرفته اند، حالا یا با ضمیمه کلام مرحوم محقق خراسانی یا بدون ضمیمه کلام ایشان، این مقدمه پذیرفته شده که احکام تابع مصالح و مفاسد است و بر خلاف آنچه که اشاعره قائلند و نفی می کنند، این تبعیت محفوظ است. لذا مقدمه اول، قابل قبول است و ما این مقدمه را می پذیریم.

نحوۀ جعل حجیت برای خبر واحد

و اما مقدمه دوم که این دلیل بر آن مقدمه هم توقف دارد، یک بحثی است که تفصیل آن را بعدا ان شاء الله عرض می کنیم، لکن اجمال آن مورد ضرورت است که اینجا اشاره بشود و آن این است که آیا جعل تعبّد و حجیت صرفا به عنوان طریقیت است؟ یعنی وقتی که شارع خبر واحد یا یک ظن دیگری را حجت قرار می دهد و به تعبیر مورد بحث: ما را متعبّد به خبر واحد می کند، برای چه خبر واحد را حجت قرار می دهد؟ آیا برای این است که شارع ملاحظه کرده که این خبر واحد و لو اینکه صددرصد هم انسان را به واقع نمی رساند، و این طور نیست که یک طریقیت کلیه داشته باشد ولی غالبا و نوعا وقتی که یک انسان ثقه ای و بالاتر؛ یک انسان عادلی از یک چیزی که دیده و یا شنیده، اخبار بکند، معمولا قولش مطابق با واقع است، لکن احتمال هم هست که در بعضی از موارد قولش مطابقت نداشته باشد، و لو عمدا دروغ گرفته باشد اما همین لحاظ غلبۀ مطابقت خبر واحد عادل با همین ملاک، موجب شده که شارع آن را حجت قرار بدهد کما اینکه در باب قطع هم که یک حجیت عقلیه دارد، این طور نیست که تمام قطعها مطابق با واقع باشد، «ربّ قطع یکون مخالفا للواقع» لکن از نظر عقل نمی شود کسی بین قطع و حجیت، تفکیک و جدائی بیندازد.

پس شارع که خبر واحد حجت قرار می دهد، قاعده(که بعدا هم ما ان شاء الله همین را تأیید می کنیم) به عنوان طریقیت است و لازمه طریقیت، این است که اگر زراره اخبار کرد به عدم وجوب نماز جمعه و نماز جمعه به حسب واقع واجب بود، چیزی جای مصلحت نماز جمعه را پر نمی کند. معنای حجیت خبر واحد به نحو طریقیت، این است که اگر مخالف با واقع شد، واقع از کف انسان رفته است و چیزی جای آن را پر نمی کند. چه چیزی جای مصلحت فوت شده نماز جمعه را می گیرد؟ روی طریقیت، هیچ چیز مثل آنجایی که قطع انسان مخالف با واقع باشد. اگر کسی قاطع شد به اینکه نماز جمعه واجب نیست، لکن بعد معلوم شد که نماز جمعه به حسب واقع، واجب بوده، آیا صرف این معنا که این قاطع به عدم