سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 75

مقلدین هم مسألۀ فتوای مجتهد است که فتوای مجتهد، خودش یک طریق ظنی است، بدون اینکه افاده علم بکند. آیا در حال انسداد شارع می تواند تعبّد به مظنه داشته باشد؟

در جلسه قبل در رابطۀ با بیان مرحوم محقق نائینی(ره) عرض کردیم که در رابطۀ با حال انسداد، ما مسأله را به یک طرز دیگری مطرح می کنیم: به این صورت که؛ شارع بلحاظ حال انسداد در رابطۀ با تکالیف واقعیه چه راهی می تواند داشته باشد؟ یکی از دو راه وجود دارد:

حکم عقل به لزوم احتیاط در حال انسداد باب علم

یک راه آن که مقتضای حکم عقل است این است که چون مکلّف به تکالیف واقعیه کثیره علم اجمالی دارد و لازمه علم اجمالی به حکم عقل، لزوم احتیاط است، پس بر مکلّف لازم باشد که در حال انسداد هر کجا احتمال یک حکم وجوبی می دهد، احتیاط بکند، و هر کجا احتمال یک حکم تحریمی می دهد احتیاط بکند. این یک حکم عقل است.

ممکن است کسی بگوید: چه مانعی دارد که شارع روی همین حکم عقل، تکیه بکند و در حقیقت دیگر حجیتی برای مثل خبر واحد و فتوای مجتهد و امثال ذلک قائم نباشد بلکه این مکلّف است و علم اجمالی مکلّف و حکم عقل به لزوم احتیاط در موارد علم اجمالی و بگوییم: شارع مردم را رها کند و اینها را واگذار به حکم عقلشان بکند و عقل هم چشمش جز مسألۀ احتیاط در هر کجایی که علم اجمالی وجود داشته باشد چیز دیگری نمی بینید. این یک راه است.

دوران امر بین وجوب احتیاط و خروج بیشتر مردم از دین

این راه فی نفسه راه خوبی است و اگر این راه طی بشود، نه القاء در مفسده ای لازم می آید و نه تفویت مصلحتی تحقق پیدا می کند، هیچ مسأله و مشکلی پیش نمی آید. اما شارع یک بعد دیگر مسأله را ملاحظه می کند و آن این است که اگر در جمیع موارد احتمال، احتیاط بر مردم لازم باشد، این موجب این می شود که کثیری از مردم از پیروی اسلام خارج بشوند، دین اسلام را رها بکنند، دیگر گردن زیر بار اسلام نبرند، بگویند: لازمه دین این است که ما بیشترین وقت خودمان در رابطۀ با تکالیف محتمله صرف بکنیم. شارع حساب می کند، در حقیقت، اهم و مهم را در نظر می گیرد، امر دائر بین این است که برای مردم کثیرا نسبت به اصل دین، یک حالت انزجار و تنفری پیدا بشود و حاضر نشوند که در رابطۀ با اسلام خضوع