سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 76

بکنند، یا اینکه خبر واحد و فتوای مجتهد و امثال ذلک را حجت قرار بدهد و اینها هم این طور نیست که کثیرا ما مخالف با واقع باشد، بلکه در عین اینکه شارع یک ظنی را حجت قرار می دهد، این نکته را در نظر دارد که این ظن و این خبر واحد عادل، غالب المطابقه مع الواقع است، صدی هفتاد، صدی هشتاد آن مطابقت با واقع دارد. باقی می ماند صدی ده یا صدی بیست مثلا که خبر واحد عادل مخالفت با واقع دارد لذا امر دائر بین این است که در این موارد صدی بیست، القاء در مفسده و تفویت مصلحت تحقق پیدا بکند، یا اینکه جمع زیادی از مردم از زیر بار دین بطور کلی خارج بشوند. کدام یک از اینها اهمّ است و کدام یک از این دو جهت، لازم الرعایه است؟

پیدا است که در دوران بین اینکه مردم از زیر بار دین خارج بشوند و بین اینکه صدی بیست در مورد ظنون معتبره و ظنونی که شارع حجت قرار داده، یک تفویت مصلحت و القاء در مفسده ای تحقق پیدا بکند، ترجیح با این است که اساس اسلام و اطاعت مردم را نسبت به اسلام حفظ بکند و به استناد اینکه اسلام، یک دین سمحه سهله ای است، جاذبه پیدا بکنند و مردم از اساس دین تبعیت داشته باشند، و لو اینکه در یک مواردی هم القاء در مفسده و تفویت مصلحت تحقق پیدا می کند.

حکم عقل به عدم لزوم احتیاط تام در حال انسداد

همین مسأله را از عقل هم اگر سؤال بکنیم، عقل هم همین پاسخ را به ما می دهد. عقل می گوید: درست است که من در موارد علم اجمالی، احتیاط کامل را لازم می دانم، در موارد علم اجمالی جایز نمی دانم که کسی اخلال به احتیاط بکند، اما اگر یک جایی پیاده شدن احتیاط که برای رعایت مصالح و مفاسد واقعیه است، مستلزم اخلال به اصل تبعیت از دین شد و مستلزم این شد که جمع کثیری از زیر بار دین خارج بشوند، خود عقل هم معلوم نیست در اینجا حکم به احتیاط بکند. شارع که حکم نمی کند، به عقل هم اگر مراجعه کنیم و دوران را از عقل سؤال بکنیم، عقل می گوید: درست است، ما در موارد علم اجمالی، منجّزیت قائل هستیم، لازمه منجّزیت هم احتیاط کامل است، اما اگر احتیاط، یک چنین تالی فاسدی داشته باشد که جمع زیادی را از اصل گرایش به دین و اعتقاد به اساس اسلام منحرف بکند، دیگر ما چه تکیه ای روی منجزیت علم اجمالی می توانیم داشته باشیم؟

پس خلاصه حرف این شد که در موارد انسداد باب علم، امر بین دو مطلب دائر است؛