سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 104

خلقت که دو تعبیر در روایت شده بود، بعضی جاها تفکر در وسوسۀ در خلق، بعضی جاها وسوسۀ در تفکر در خلق. آیا این عناوین هم مربوط به فعل است؟ یا طیره، مربوط به نفس انسانی است؟ حسد، مربوط به نفس است، تفکر یا وسوسۀ در تفکر در خلقت این مسأله ای است که مربوط به نفس انسان است، و الا ربطی به خارج و فعل خارجی ندارد. شما چرا در مسألۀ وحدت سیاق، این عناوین را ملاحظه نمی کنید و فقط همان چندتا عنوانی که مای موصوله در آنها ذکر شده و مقصود از آنها فعل بوده است را معیار برای وحدت سیاق قرار دادید؟ فقره های حدیث مختلف است، بعضی از آنها مربوط به فعل است و بعضی هایشان مربوط به نفس است، لذا یک وحدت سیاقی نیست که حاکم به این معنی باشد که ما مجبور باشیم که مای موصولۀ«ما لا یعلمون» را بر فعل حمل کنیم.

این یک جوابی است که مرحوم محقق عراقی(ره) داده اند.

تعدد سیاق حدیث رفع نزد محقق عراقی(ره)

جواب دوم ایشان یک قدری دقیق تر است، می فرماید: در این حدیث، دو نکته و دو موضوع برای وحدت سیاق وجود دارد: یکی همین که شما گفتید(چون از جواب اول حالا صرف نظر کردند) یک وحدت سیاق به همین کیفیتی که شما مطرح کردید که مای در«ما اضطروا الیه، ما اکرهوا علیه» عبارت از فعل خارجی است و وحدت سیاق اقتضاء می کند که در«ما لا یعلمون» هم همان فعل خارجی باشد. این، یک ملاک برای وحدت سیاق است، لکن ما یک وحدت سیاق دیگری در حدیث داریم که آن را هم باید ملاک و معیار قرار بدهیم و آن این است: در«ما اکرهوا علیه» اکراه به خود همین مفاد ماء موصوله متعلق است به عبارت دیگر: فعلی که مکره علیه واقع می شود دیگر بین اکراه و فعل، هیچ واسطه ای وجود ندارد، و اسناد مکره علیه به این شرب خمر اکراهی، یک اسناد حقیقی است. اگر کسی را اکراه کردند علی شرب الخمر، دیگر انسان بدون هیچ تجوز و تسامحی می تواند بگوید: یک شرب خمر اکراهی تحقق پیدا کرد. بدون اینکه هیچ مجازی در کار باشد، مستقیما شخص اکراه شد علی شرب الخمر. در مسألۀ اضطرار هم همین است. اگر