سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 107

و نتیجه این می شود که ماء موصولۀ در«ما لا یعلمون» شبهات حکمیه را دلالت می کند.

پس خلاصۀ بحث این شد که اول قائلی روی وحدت سیاق تکیه کرد و از راه وحدت سیاق گفت: «ما لا یعلمون» به شبهات موضوعیه اختصاص دارد، بعد محقق عراقی دو جواب دادند: یکی انکار اصل وحدت سیاق بود، یکی هم اینکه دوتا وحدت سیاق در اینجا وجود دارد و جمع بین این دو نمی شود، باید یکی از آنها را اختیار کرد و ترجیح از نظر عرف با این دومی است که نتیجه اش این می شود که استدلال به فقرۀ«ما لا یعلمون» یک استدلال تام و تمامی در باب برائت خواهد بود.

فعل جوانحی بودن طیره و حسد وسوسه در تفکر در خلق

از این بیان محقق عراقی در هردو جوابی که ذکر کرده اند جواب داده شده است. در حقیقت در جواب ایشان مناقشه و اشکال شده است، که حالا یکی از آنها را ما عرض می کنیم و دیگری را فردا.

آن اولی که ایشان روی مسألۀ طیره و حسد و وسوسۀ در تفکر در خلق تکیه کرد و فرمود که اینها مانع از این هستند که یک وحدت سیاقی وجود داشته باشد، برای اینکه اینها اعمال خارجیه نیستند، چون مقصود از طیره یعنی به فال بد گرفتن نه لفظا بلکه قلبا، حسد هم که یکی از رذائل نفسانی انسان است، وسوسۀ در تفکر در خلقت هم حالت نفسانی است که گاهی برای انسان پیش می آید، در رابطۀ با اینها گفته شده که اینها فعل هستند، عمل هستند، منتها عمل گاهی عملی است که مربوط به جوارح انسان است مثل همین شرب و اکل و امثال ذلک، گاهی هم مربوط به نفس انسان است. اما اگر چیزی به نفس انسان مربوط شد، معنایش این نیست که از عنوان فعل بودن و عمل بودن خارج بشود. پس در حقیقت این عناوین ثلاثه هم عنوانشان عنوان فعل است، منتها ظرف این افعال ثلاثه، نفس انسانی است. اما ظرف«ما اضطروا الیه و ما اکرهوا علیه» عبارت از خارج است که در خارج کسی اکراه می شود علی عمل خارجیّ یا اضطرار پیدا می کند الی عمل خارجی. ما که برای مسألۀ خارجی بودن، خصوصیتی قائل نیستیم، آنکه ما گفتیم: