سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 113

ابهامی خودش استعمال شده است، منتها خارجا انطباق آن بر فعل خواهد بود.

لازمۀ وحدت سیاق حدیث رفع طبق توسعه در معنای«ما»

حالا وحدت سیاق چه اقتضایی دارد؟ وحدت سیاق می گوید: «ما لا یعلمون» هم باید در همان معنای ابهامی خودش استعمال شود. معنای«ما لا یعلمون» این است: «چیزی را که نمی دانند»، منتها در«ما اضطروا الیه» و«ما اکره علیه» در مقام انطباق، جز بر فعل قابل انطباق نبود، اما در«ما لا یعلمون» می بینیم چیزی را که نمی دانند، یک دائرۀ وسیعی دارد، هم شامل حکم می شود، برای اینکه حکم، چیزی است که آن را نمی دانند، هم شامل شبهات موضوعیه می شود، به لحاظ اینکه آنها هم چیزی هستند که«لا یعلمون». پس اتحاد سیاق اقتضای این معنی را دارد که«ما» ی موصوله در جمیع فقره هایی که«ما» ی موصوله در آن بکار رفته، در همان معنای اصلی و معنای موضوع له خودش استعمال شده باشد و همینطور هم هست، در تمامی اینها در معنای حقیقی استعمال شده است، منتها در خارج آن، یک توسعه و تضییقی وجود دارد، در«ما لا یعلمون» توسعه وجود دارد، در«ما اضطروا الیه» و«ما اکره علیه» تضییق وجود دارد.

بعد می فرمایند: این شبیه این است که اگر ما در یک قضیه و یک جمله این دو عبارت را بکار ببریم، بگوییم: «ما یؤکل و ما یری»، آیا معنای این دو«ما» باهم فرق می کند؟ از نظر استعمال«ما» ی موصوله در معنای خودش در این جمله هیچ فرق نمی کند، «ما یؤکل» یعنی آنچه خورده می شود، ما یری آنچه که مرئی واقع می شود. بین«ما یؤکل» و «ما یری» از نظر استعمال«ما» ی موصوله هیچ فرقی قائل نشدیم، در عین اینکه خارجا می بینیم که مصادیق«ما یؤکل» خیلی محدود است، مأکولات، اشیاء محدودی هستند، اما مصادیق«ما یری» خیلی توسعه دارد و افراد زیادی را شامل می شود، اما چون مصادیق «ما یؤکل» محدود است، کسی نمی تواند این توهم را داشته باشد که وحدت سیاق اقتضاء می کند که همان مأکولات داخل در«ما یری» باشد و غیر مأکولات از«ما یری» خارج باشد. آیا جای این توهم هست؟ یا اینکه می گویند: هردوی آنها در همان معنای ابهامی