سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 127

تعبیر ائمه(علیهم السلام) به«ما اخطأوا و ما نسوا»

اینجا باید بگوییم که ما اولا یک مؤیّدی داریم و آن این است که در بعضی از روایاتی که ائمه معصومین، فرمایش رسول خدا را نقل کرده اند، در کلمات آنها تعبیر به«ما اخطأوا» شده، همان طوری که مای موصوله در«ما اضطروا الیه و ما اکرهوا علیه» وجود دارد و همینطور«ما لا یعلمون»، در آنجا هم به جای خطا«ما اخطأوا» تعبیر شده است که رفع به آن چیزی نسبت داده می شود که ذاتا متعلق حکمی است لکن یک عنوان خطائی در رابطۀ با آن شیء تحقق دارد. بگوییم: این روایت از دو صورت خارج نیست: یا این است که فرمودۀ رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از اول مشتمل بر کلمۀ مای موصوله بوده، یعنی در آن روایت اولیه و نقل اولی رسول خدا واقعا به«ما اخطأوا و ما نسوا» و امثال ذلک تعبیر کرده اند یا اینکه بگوییم: این روایت معروفه که صدوق در خصال در ضمن خصال نه گانه بیان کرده و سندش هم صحیح است، ولو اینکه در آن کلمۀ خطا و نسیان ذکر شده، اما مراد از این خطا و نسیان، همان«ما اخطأوا و ما نسوا» است به شهادت آن روایات که نسبت به بیان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) حداقل عنوان تبیین و تفسیری دارند ولو اینکه آنچه که از ایشان صادر شده همان خطا و نسیان بوده، لکن در کلام ائمه، فرمایش رسول خدا را معنی کرده اند و خطا را به«ما اخطأوا» و نسیان را به«ما نسوا» معنی کرده اند.

این مؤیّد بسیار خوبی است و دلیل بر این است که روایت به هر صورتی باشد، اینطور نیست که در رابطۀ با خطا و نسیان، خود خطا و نسیان مطرح باشد یا آثاری که خطا و نسیان برای آن آثار، موضوعیت داشته باشند بلکه اینها هم در ردیف«ما لا یعلمون و ما اضطروا الیه و ما اکرهوا علیه» هستند. مراد همان«ما اخطأوا و ما نسوا» است.

استدلال به حدیث رفع برای صحت نماز با جزء منسی شده

باز شاهد دیگر، استدلال فقها در بعضی از موارد و فروع فقهی است. آدم ملاحظه می کند فقها به حدیث رفع استدلال کرده اند بر اینکه اگر انسان در نماز یک سجده را