سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 166

نتیجۀ بحث این شد که ما نه مثل محقق عراقی می توانیم حدیث رفع را از محرمات و ترک واجبات نسبت به فقرۀ«ما اکرهوا علیه» خارج بدانیم و نه می توانیم توسعه قائل شویم، چشم را ببندیم، بگوییم: اکراه بر هر محرمی که واقع شد«یصیر جائزا». هر ترک واجبی ولو بلغ ما بلغ به مجردی که اکراه بر ترک واجب واقع شد«یصیر ترک الواجب جایزا و لا یترتب علی الترک اثر اصلا» بلکه موارد به این کیفیتی که عرض کردیم مختلف است. این راجع به اکراه نسبت به تکالیف نفسیه.

نقش حدیث رفع نسبت به اجزاء و شرائط و موانع عبادت

اما در مورد اجزاء و شرائط و موانع عبادتی مثل صلاه، اینجا مسأله چطور است؟ مثال مانع را دیروز عرض کردیم، اگر کسی را اکراه کردند بر اینکه باید نمازت را با لباس نجس بخوانی، مکره شد«علی ان یصلی فی ثوب متنجس» یا اکراه بر ترک جزء: اگر کسی را اکراه کردند به اینکه در نماز نباید سوره را بخوانی، یا اکراه بر ترک شرط: اگر کسی را اکراه کردند بر اینکه یکی از شرائط نماز را نباید رعایت کنی، حالا این نمازی خوانده با وجود مانع اکراهی یا ترک جزء که ترک جزء عن اکراه واقع شده یا ترک شرط که ترک شرط عن اکراه واقع شده است، آیا نمازش درست است یا نه؟

همان بحثی که ما در نسیان جزء و نسیان شرط، ذکر کردیم، در مورد اکراه بر مانع هم مسأله، همین است، یعنی نماز، صحیح است، برای اینکه این را اکراه کرده اند بر ایجاد مانع. ایجاد مانع، «ایقاع الصلاه فی الثوب المتنجس» است. می گوییم: اثر«ما اکرهوا علیه» برداشته می شود. اثر مانع چیست؟ مانعیت است. مانعیت چیست؟ «حکم وضعی مجعول للشارع». پس اگر این مکره شد«علی ان یصلی فی الثوب المتنجس» و به عبارت دیگر:

مکره شد«علی ایجاد المانع، رفع ما اکرهوا علیه» می گوید: اثر مانع برداشته می شود. اثر مانع چیست؟ مانعیت است. شارع روی مانع چه اثری بار کرده؟ اثری که روی مانع بار کرده همان مانعیت است. حدیث رفع می گوید: مانعیت در صورت اکراه برداشته می شود. اگر نماز در ثوب متنجس خواند، مانعیتش هم بواسطۀ اکراه برداشته شد، دیگر