سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 229

برایشان مجهول است و احکامی که نسبت به آنها علم ندارند. هر حکمی را که نسبت به آن علمی ندارند، در رابطۀ با آن حکم، گرفتاری ندارند، شدّت و ضیقی برای مردم نیست.

و چه اینطور معنی کنیم که«ما» را مصدریۀ زمانیه در معنی«مادام» معنی کنیم که بگوئیم:

«الناس فی سعه» مردم در سعه هستند. تا چه زمانی بودن این مردم، در سعه ادامه دارد؟ جواب: «ما لا یعلمون»، یعنی«مادام لا یعلمون» تا زمانی که نمی دانند، تا زمانی که عدم العلم آنها ادامه دارد. حدیث را به هر یک از دو صورت معنی کنیم، اجمالا برای قائل به برائت قابل استدلال است.

لکن ما عرض کردیم که ادلۀ برائت دو جور هستند: بعضی هایشان در مقابل دلیل وجوب احتیاط، محکوم خواهد بود اگر فی نفسه مناقشه ای در دلیل وجوب احتیاط نباشد، یعنی دلیل برائت، چیزی را دلالت می کند که با وجود دلیل احتیاط دیگر آن چیز تحقق ندارد و در حقیقت دلیل برائت، محکوم دلیل وجوب احتیاط است. اما بعضی از ادلۀ برائت، یک مرتبۀ بالاتری را دلالت دارد، محکوم دلیل وجوب احتیاط نیست، بلکه مقابل با دلیل وجوب احتیاط است و به تعبیر دیگر: معارض دلیل وجوب احتیاط است، نه اینکه محکوم آن دلیل باشد.

حالا اینجا بحث این است که«الناس فی سعه ما لا یعلمون» در رابطۀ با دلیل وجوب احتیاط چه موقعیتی دارد؟ آیا محکوم وجوب دلیل احتیاط است یا مقام بالاتری دارد و معارض با دلیل وجوب احتیاط است کدام یک از اینها است؟

نسبت بین حدیث سعه با ادلۀ احتیاط از نظر محقق نائینی(ره)

مرحوم محقق نائینی(اعلی الله مقامه الشریف) فرموده است که این مبتنی بر این است که ما حدیث را چگونه بخوانیم؟ و یا به تعبیر دیگر آیا لفظ«ما» را در حدیث، موصوله بدانیم، یعنی حکمی را که مردم نمی دانند، تکلیفی را که برای مردم، غیر معلوم است، یا اینکه«ما» را مصدریۀ زمانیه بدانیم. بین این دو احتمال از نظر مفاد، فرق است، روی یک احتمال، حدیث با دلیل وجوب احتیاط معارض می شود، و روی یک احتمال، محکوم