سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 238

حالا به هر دلیلی یا از باب این که اگر کسی در موارد مشکوکه، احتیاط کند، دیگر اجتناب در موارد معلومه برای او سهولت پیدا می کند، مثلا از باب تنظیر بگوئیم: در باب صوم، (این گونه ای که کتاب الله دلالت دارد) این صوم یک نردبانی است برای رسیدن به تقوا، اما معنایش این نیست که خود این نردبان، دیگر اصالتی نداشته باشد، ثواب و عقابی نداشته باشد، بلکه خودش واجب نفسی است، اصالت هم دارد، لکن«لعلکم تتقون» بر آن هم مترتب است. شبیه این را در باب دلیل وجوب احتیاط بگوئیم، بگوئیم: وجوب احتیاط نه برای این است که خودش هیچ کاره است و طریق الی الواقع است، بلکه خودش هم حساب دارد، شارع مثل کلاس اول و دوم می خواهد از راه وجوب احتیاط، یک تمرینی در رابطۀ با محرمات معلومه حاصل بشود، حالا به هر دلیلی.

از باب احتمال می گوئیم: اگر وجوب احتیاط خودش یک واجب نفسی باشد به طوری که بر مخالفت و موافقتش هم ثواب و عقاب مترتب بشود، اگر کسی در شرب توتون مجهول با دلیل وجوب احتیاط، مخالفت کرد یستحق العقوبه، چه به حسب واقع، شرب توتون حرام باشد و یا به حسب واقع حرام نباشد. به این می گوئیم: وجوب احتیاط به نحو وجوب نفسی.

معارضه بین ادلۀ وجوب احتیاط با حدیث سعه

مرحوم آخوند(ره) می فرمایند که در این مسأله که آیا ادلۀ وجوب احتیاط با«الناس فی سعه ما لا یعلمون» معارض است و یا حاکم است؟ بین این دو احتمال تفصیل وجود دارد: اگر ما وجوب احتیاط را به عنوان یک وجوب طریقی، معنی کنیم و قرار بدهیم، اینجا مسأله، مسألۀ معارضه است، برای اینکه در همان نقطه ای که دلیل وجوب احتیاطا حذر دارد، حدیث سعه حرف مخالف دارد، در حقیقت مجرا و موردشان واحد است و هر کدام هم یک حرفی غیر از دیگری می زنند، برای اینکه حدیث سعه می گوید که از ناحیۀ حرمت مجهولۀ شرب توتون، شما در ضیق واقع نمی شوید، شما در سعه هستید، خیالت راحت باشد که معنایش این است که اگر این شرب توتون به حسب واقع حرام