سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 273

بعدا هم ان شاء الله عرض می کنیم که حتی اخباریین هم این را قبول دارند، و این طور نیست که آنها قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان را انکار کنند. این یک مسألۀ عقلی است و هر کسی به عقل خودش مراجعه کند، با این حکم عقل مواجه خواهد شد. این مسأله، روشن است.

کلام محقق اصفهانی(ره) در تمسک به قاعدۀ«قبح عقاب بلا بیان»

لکن بعض المحققین(صاحب حاشیۀ دقیق بر کفایه، مرحوم محقق اصفهانی که سیزده سال تمام در درس مرحوم آخوند، صاحب کفایه، شرکت کرده و حتی قسمتی از حواشی را در همان زمان حیات استادشان نوشته اند، بطوری که تعبیر به«قوله دام ظله» دلالت بر این معنی می کند) یک مطلبی اینجا ذکر کرده اند که یک مقدار مقصود واقعی ایشان از عبارت، مشکل به نظر می رسد، لکن با تأمل زیاد در صدر و ذیل کلام ایشان، از کلام ایشان دو مطلب استفاده می شود:

یک مطلب این است که ما وقتی در باب برائت بحث می کنیم از اینکه آیا در شبهات حکمیه، برائت جاری می شود یا نه؟ آن محور اصلی و نقطۀ اصلی بحث ما در باب برائت، یک چیزی است که مربوط به خود مکلف است، یعنی در حقیقت، یک شأنی از شؤون مکلف را ما در بحث برائت مورد بحث قرار می دهیم و آن این است که اگر مکلفی احتمال بدهد که فلان چیز حرام است، (شرب توتون حرام است یا حلال) و هرچه هم گردش کرد، دلیلی بر حرمت شرب توتون در مظانّی که باید دلیل بر حرمت وجود داشته باشد، پیدا نکرد، اینجا می خواهیم بگوئیم: «هذا المکلف اذا شرب التتن لا یستحق عقوبه»، در حقیقت، می خواهیم یک شأنی از شؤون خود مکلف را به عنوان عدم استحقاق عقوبت، مطرح کنیم و می خواهیم این را در مقابل عاصی قرار بدهیم. وقتی که مسألۀ عصیان مطرح می شود، مخالفت با تکلیف مبیّن مولا مطرح می شود و آنجا بحث در این است که «العاصی یستحق العقوبه»، اینجا می خواهیم بگوئیم: او«لا یستحق العقوبه»، پس در حقیقت داریم در شأنی از شؤون مکلف و در خصوصیتی از خصوصیات مکلّف، بحث می کنیم و مسأله از این حدود تجاوز نمی کند. این یک نکته که باید به آن توجه بشود.