سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 275

المکلف من قبله» یک مولائی از نظر تکلیف، حجت را بر عبد اتمام نکرده، یا اینکه تکلیف را نگفته است و یا اگر گفته، بدون اینکه عبد تقصیری داشته باشد، «لم یصل هذا التکلیف الی العبد» اگر مولائی عند عدم تمامیه الحجه بخواهد در مقابل مخالفت چنین تکلیفی، عبد را عقوبت کند، این هم قبیح است«لانه ظلم من المولی علی العبد». همان طوری که در مسألۀ عصیان، ظلم از عبد نسبت به مولاست، این طرف هم ظلم از مولا نسبت به عبد است و فرق نمی کند ظلم از هر کسی تحقق پیدا کند، محکوم به قبح است، لذا خدای نکرده نمی شود کسی عنوان ظالم را دربارۀ خداوند اطلاق کند. «ان الله لیس بظلاّم للعبید» (ای لیس بظالم للعبید اصلا).

عدم تطبیق مدعای اصولیین با دلیلشان

در نتیجه مسألۀ عصیان، داخل در همان قاعدۀ قبح ظلمی است که«من ناحیه العبد بالاضافه الی المولی» تحقق پیدا کرد و از آن طرف، قبح در صورت عدم تمامیت حجت من ناحیه المولی تحقق دارد.

این مطلب را به آن مطلب اول ضمیمه کنیم. مطلب اول این بود که ما در محدودۀ عبد، صحبت می کنیم نه در محدودۀ مولا. آنکه ایشان می خواهند ذکر کنند این است؛ این که شما می گوئید: عقاب بلا بیان قبیح است، این در حقیقت یک دلیلی است که«لا ینطبق علی المدعی» این با مدعا تطبیق نمی کند، برای اینکه مدعای شما«شأن من شؤون العبد» و دلیل شما«عمل مربوط الی المولی». شما می خواهید بگویید: این، استحقاق عقوبت ندارد و دلیل می آورید که عقاب از ناحیۀ او قبیح است. اینها درست باهم تطبیق نمی کند.

آنکه در باب برائت، محور اصلی است، مسألۀ استحقاق و عدم استحقاق عبد است، شأن من شؤون العبد است نه مسألۀ اینکه عقاب از ناحیۀ مولا قبیح است یا نه؟ می فرماید: این هم درست است، نمی خواهیم بگوئیم: عقاب از ناحیۀ مولا قبیح نیست، اما کانّ این بر مدعای شما تطبیق کامل ندارد.

اگر بخواهید یک چیزی کاملا بر مدعای شما منطبق بشود، باید این حرف را بزنید که