سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 279

است. مسألۀ وجوب اطاعت، روی این پایه و این مبنا است که عقل، شکر منعم و اطاعت منعم را لازم می داند، و تخلّف از اوامر و نواهی او را موجب استحقاق عقوبت می داند، و این خود یک مسألۀ مستقل عقلی است، و کاری به مسألۀ قبح ظلم ندارد.

به عبارت دیگر: اگر یک عبدی مخالفت مولا کرد، آیا استحقاق عقوبتش روی مبنای ظلم بر مولاست و یا روی مبنای مخالفت منعم است؟ ظاهر این است که روی این مبنا باشد، البته قبح ظلم در جای خودش مسلّم است، نه اینکه بخواهیم همۀ مسائل را زیر چتر قبح ظلم بیاوریم، اما اینکه به ذهن عقلا هم این معنی ظهور نمی کند، مسألۀ مولویت و عبودیت، یک مسأله است، و مسألۀ ظلم، یک مسألۀ دیگر است.

پس اولا اگر بخواهیم این باب را از مصادیق مسألۀ قبح ظلم بیرون بیاوریم و بگوئیم:

«مخالفه العبد بالاضافه الی المولی لانه ظلم، قبیح»، اینطور نیست، این برای این است که مخالفت با منعم و با مکان مولویت مولا، یک امر قبیحی است، همان طور که ظلم هم از نظر عقل محکوم به قبح است. پس اشکال اول به این برگشت که اگر بخواهیم ما نحن فیه را از مصادیق ظلم قرار بدهیم، خلاف آن چیزی است که ما در مورد حکم عقل به دست آورده ایم.

مقصود قائلین به برائت

اشکال دوم این است که ایشان می فرمایند: اگر ما بخواهیم این راهی را که مرحوم محقق اصفهانی طیّ کرده اند، طی کنیم و از اشکال اول هم صرف نظر کنیم، این راهی نیست که ما را به آن مقصود کاملمان برساند. آنچه که قائل به برائت، در باب برائت به دنبال آن می گردد و می خواهد به آن برسد، مطلب خیلی روشنی است، او می خواهد که اگر شرب توتون مشکوک الحرمه را مرتکب شد، بداند که دنبال این، از ناحیۀ مولا، هیچ گونه توبیخ و عقابی وجود ندارد، یعنی با ارتکاب شرب توتون مشکوک الحلیه و الحرمه، دیگر فکرش ناراحت نشود، با یک اطمینان خاطر و با یک طمأنینۀ قلبی از نظر عقوبت مولا بتواند آن را مرتکب شود. قائل به برائت دنبال چنین چیزی است.