سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 282

عرض می کنیم.

نسبت بین قاعدۀ«قبح عقاب بلا بیان» با ادلۀ احتیاط

اما مرحلۀ سوم این بود که ادلۀ احتیاط در شبهات بدویه اگر فرض کردیم آن ادلۀ احتیاط سندا و دلاله در محل بحث ما یعنی شبهات بدویه آن هم بیشتر حکمیه تام باشد، آیا قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان در ملاحظه و مقایسۀ با ادلۀ احتیاط، چه موقعیتی دارد، آیا محکوم ادلۀ احتیاط است؟ یعنی با وجود ادلۀ احتیاط، قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان جریان ندارد و یا اینکه بین قاعده و بین ادلۀ احتیاط، معارضه تحقق دارد؟

این مطلب را که هم در اول بحث برائت و هم در ضمن بحث ها، عرض کردیم که مقصود از بیان در عقاب بلا بیان ولو اینکه بیان واصل است اما مقصود، بیان تکلیف مشخصا نیست، اگر مولا به صورت ایجاب احتیاط هم بیان قطعی را کرده باشد، کافی است یعنی خلاصه باید مولا یک بیانی داشته باشد که نسبت به تکالیفش، (چه تکالیف مشخصه و چه تکالیف مجهوله) وضع را روشن بکند. اگر مناقشه ای در ادلۀ احتیاط نباشد، وضع را روشن می کند، مثلا مولا که می گوید«اخوک دینک فاحتط لدینک» با قطع نظر از دلالتش) ما از این استفاده کردیم که در شبهات غیر مقرونۀ به علم اجمالی هم باید احتیاط کرد، این«فاحتط لدینک، بیان من قبل المولی و وصل هذا البیان الینا» منتها مستقیما بیان تکلیف نیست، یک حکمی را بیان کرده و یک موضوعی را واجب کرده که معنایش این است که اگر تکلیف به حسب واقع وجود داشته باشد، باید بر آن تکلیف تحفظ شود، باید آن تکلیف رعایت بشود، همان طوری که در مورد علم اجمالی، خود عقل این حکم را می کند.

وقتی شما علم اجمالی دارید که یکی از این ده ظرف خمر است، با اینکه یک مایع خمر، بیشتر نیست و در مقابل، نه مایع غیر خمر وجود دارد، لکن عقل می گوید: چون شما علم دارید به وجود خمر، من الزام می کنم که باید تحفظ داشته باشی، یعنی حق نداری به یکی از این ده مایع دست بزنی و دست درازی کنی«لاجل التحفظ علی الخمر