سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 323

مشکل دارد و الا این شخص که عمل حرامی را مرتکب نشده، عقل به او گفته که باید احتیاط کنی و معنای احتیاط این است که اگر یک مایعی را شرب کردی و به حسب واقع، خمر بود، مولا می تواند تو را عقاب کند اما اگر یک مایع را شرب کردی و به حسب واقع لم یکن خمرا باز هم استحقاق عقوبت بر ارتکاب محرّم یا بر مخالفت وجوب احتیاط دارد که بگوئیم: درست است که این مایعی که شرب کرده اید به حسب واقع، خمر نبوده، لکن چون حکم به وجوب احتیاط مخالفت شده، یک استحقاق عقوبتی در اینجا مطرح است؟ پیداست که مسأله این طور نیست.

معنای وجوب احتیاط در شبهۀ حکمیۀ تحریمیه

در شبهۀ حکمیۀ تحریمیه که اخباریین حکم به وجوب احتیاط می کنند، معنای وجوب احتیاط این است که اگر شرب توتون را مرتکب شدید و«کان بحسب الواقع حراما» مولا می تواند تو را عقاب کند اما اگر به حسب واقع«لم یکن حراما» هیچ مسأله ای جز یک عنوان تجری وجود ندارد. پس استحقاق عقوبتی که اخباری قائل است، برای همین مشتبه قائل است آن هم«لا بنحو الاطلاق بل عند المصادفه للواقع و عند کون شرب التتن محرما واقعا» اخباری چنین مطلبی را ذکر می کند، اما این دو سه روایتی که می گوید:

«من ترک ما اشتبه علیه من الاثم» دیگر در خود این مسألۀ مشتبه، هیچ مشکلی وجود ندارد. اثر ترک مشتبه، این نیست که حرام واقعی عند کون المشتبه محرما، ترک شده باشد بلکه اثر ترک مشتبه این است که انسان نسبت به محرمات دیگری که معلوم و مستبان است، آسان تر می تواند ترک کند. پس اثر را در رابطۀ با خود این نمی بیند بلکه اثر را در رابطۀ با محرمات معلومه می بیند، در حالی که اخباریین می خواهند اثر را در رابطۀ با خود این مشتبه بار کنند، نه در رابطۀ با محرمات معلومۀ دیگر. پس این دو روایت نمی تواند بر مدعای اخباری تطبیق داشته باشد. مدعای اخباری در رابطۀ با خود مشتبه مطرح است، اما مفاد این روایات، اثر را در رابطۀ با محرمات معلومۀ دیگر بار می کند. پس معلوم می شود که بین مدعا و دلیل، هیچ گونه توافق و تطابقی وجود ندارد.