سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 340

پیمودن آن راهی که احتمال ضرر وجود دارد، جایز نیست و حق ندارد این کار را بکند؟ یا اینکه حداقل چنین حکم عقل، مشکوک است. برای ما مسلّم نیست که عقل دارای چنین حکمی نسبت به ضررهای دنیوی باشد.

اما اگر ضرر، ضرر اخروی شد، عنوان، عنوان عقاب شد، به لحاظ اینکه ضرر اخروی، یک ضرر بسیار مهمی است و تمام سعی انسان برای فرار از عقوبت اخرویه است، عقل می گوید که دفع عقوبت محتمله و عقاب محتمل لازم است. هر کجا که شما احتمال عقوبت دادید، نمی شود که احتمال عقوبت با ضررهای دنیوی قابل تدارک و قابل جبران که با مرور زمان طبعا از بین می رود، مقایسه شود.

مقایسۀ قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان با قاعدۀ وجوب دفع ضرر محتمل

پس تقریب دوم اخباریین این مسأله است که می گویند: عقل حکم می کند به لزوم دفع ضرر محتمل، و مقصود از ضرر هم عقوبت محتمل است. بعد به اینها اشکال می شود که مگر شما اخباریین قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان را قبول ندارید؟ شما تمام مسائل را در محدودۀ عقاب و عقوبت آوردید و گفتید: اگر عقوبت محتمله شد، لازم است که عقوبت محتمله جلوگیری شود، شما اخباریین قاعدۀ قبح عقاب بلابیان را منکر هستید؟ کانّ ما می آئیم از راه قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان، موضوع قاعدۀ دفع ضرر محتمل را برمی داریم.

آیا شما اخباریین در مقابل قاعدۀ قبح عقاب بلابیان، چه عکس العملی نشان می دهید؟

اخباریین در این استدلال می گویند: ما قاعدۀ قبح عقاب بلابیان را قبول داریم و می پذیریم و هیچ تردیدی در این قاعده نداریم، لکن آیا مقصود از عقاب بلابیان، بیان باید بیان شرعی باشد یا اگر بیان عقلی هم باشد، جلوی قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان را می گیرد؟ پیداست که اینکه عقل حکم می کند به اینکه عقاب بلابیان قبیح است، مقصود از این بیان، اختصاص به بیان شرعی ندارد، حتی اگر خود عقل بیان کند، مثل اینکه در اطراف علم اجمالی در شبهات محصوره خود عقل به عنوان یک بیان مطرح است، آنجا می گوید: اگر شما علم اجمالی پیدا کردید به اینکه یا این مایع خمر است و یا آن مایع خمر