سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 344

اینها در جواب، چنین گفته اند که ما قاعدۀ قبح عقاب بلابیان را قبول داریم و تردیدی در این قاعده نیست، لکن مقصود از بیان در قاعدۀ قبح عقاب بلابیان، اعم از بیان شرعی و بیان عقلی است. اگر یک بیان عقلی هم وجود داشته باشد، دیگر قاعدۀ قبح عقاب بلابیان جریان پیدا نمی کند. می گویند: ما معتقدیم که قاعدۀ لزوم دفع ضرر محتمل، یک بیان عقلی است و موضوع قاعدۀ قبح عقاب بلابیان را از بین می برد و موردی را برای آن قاعده باقی نمی گذارد. به تعبیر خودشان: قاعدۀ لزوم دفع ضرر محتمل، بر قاعدۀ قبح عقاب بلابیان، ورود دارد. این می گوید: در مورد عدم البیان، عقاب، قبیح است، قاعدۀ لزوم دفع ضرر می گوید: «انا بیان و العقاب لیس عقابا بلابیان». این خلاصۀ نظریۀ اخباریین در رابطۀ با این قاعده است.

ورود قاعده قبح عقاب بلابیان بر قاعده دفع ضرر محتمل

این مطلب، وقتی که به دست اصولیین رسیده، آنها ادعای عکس کرده اند و گفته اند که شما می گوئید: قاعدۀ دفع ضرر محتمل، بر قاعدۀ قبح عقاب بلابیان ورود دارد، ولی ما عکس آنرا معتقدیم. ما معتقدیم که قاعدۀ قبح عقاب بلابیان، بر قاعدۀ لزوم دفع ضرر محتمل ورود دارد برای آنکه موضوع قاعدۀ دفع ضرر محتمل، آنجائی است که احتمال عقوبت در کار باشد، عقوبت محتمله وجود داشته باشد و ما به کمک قاعدۀ قبح عقاب بلابیان، حکم می کنیم به اینکه در مورد شبهۀ حکمیۀ تحریمیه، احتمال عقوبت نیست تا قاعدۀ دفع ضرر محتمل جریان پیدا بکند. پس در حقیقت عکس آنچه را که اخباریین می گویند که قاعدۀ دفع ضرر را بر قاعدۀ قبح عقاب بلابیان وارد می دانند، اصولیین عکس این را ذکر می کنند و می گویند: قاعدۀ قبح عقاب بلابیان جریان پیدا می کند و احتمال عقوبت از بین می رود. با از بین رفتن احتمال عقوبت، دیگر وجوب دفع ضرر محتمل، موضوع برای قائلین به برائت است.

اینجا دو قاعده وجود دارد: یکی قاعدۀ قبح عقاب بلابیان و یکی هم قاعدۀ لزوم دفع ضرر محتمل. اخباریین معتقدند که قاعدۀ لزوم دفع ضرر، بر قاعدۀ قبح عقاب بلابیان