سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 355

پیاده کردید، آن وقت یک مادۀ نقض دیگری به شما توجه پیدا می کند و آن شبهات موضوعیۀ تحریمیه است. در شبهات موضوعیه(بعدا ان شاء الله بحثش را عرض می کنیم که) خود اخباریین هم قائل به وجوب احتیاط نیستند بلکه تنها در شبهات حکمیۀ تحریمیه قائل به وجوب احتیاط هستند. می گوییم: مقتضای علم اجمالی به ثبوت تکالیف لزومیۀ تحریمیه این است که شما هر کجا احتمال حرمت بدهید، احتمال تکلیف تحریمی لزومی بدهید، باید احتیاط کنید چه منشأش آن سه عاملی باشد که در شبهات حکمیه وجود دارد، «من عدم النص او تعارض النصین و امثال ذلک» یا منشأش اشتباه در امر خارجی و در جهت تکوینی این شیء باشد، علی ایّ حال هر کجا که احتمال تکلیف لزومی در رابطۀ با تحریم در کار بود، مقتضای علم اجمالی، رعایت احتیاط است.

لکن این جواب، جواب نقضی است که نسبت به اینها داده می شود. عمده این است که برای اینها جواب حلّی در نظر بگیریم.

انحلال علم اجمالی و انواع آن

برای جواب حلّی، یک راهی باز است که نیاز به توضیح دارد و آن راه این است که در مواردی که علم اجمالی تحقق دارد، گاهی اموری پیش می آید که موجب می شود که این علم اجمالی انحلال پیدا کند و از بین برود و اثر تنجیزی خودش را از دست بدهد منتها دو گونه انحلال داریم؛

یک انحلال، انحلال حقیقی است که معنای انحلال حقیقی این است که اصلا موضوع آن علم اجمالی منتفی شده است یعنی حقیقه یک جهتی پیش می آید که آن علم اجمالی واقعیتش را از دست می دهد و از بین می رود و به عبارت روشن تر: علم اجمالی، مثل علم تفصیلی است. یکی از اوصاف نفسانیۀ انسان است و یکی از اموری است که قائم به نفس است و این امر قائم به نفس تا زمانی که باشد، واقعیت دارد، وقتی که موضوعش از بین رفت و دیگر قیام به نفس نداشت، منعدم می شود. هر کجا که انحلال حقیقی تحقق داشته باشد، معنایش این است که حقیقه، واقعا، وجدانا آن علم اجمالی از بین می رود.