سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 358

دست می دهد آنجایی است که موضوع علم اجمالی زائل شود و حقیقت علم اجمالی انحلال پیدا کند و جای آن، یک علم تفصیلی و مثلا یک شک بدوی نسبت به طرف دیگر بیاید. علم تفصیلی به مایع طرف یمین و شک بدوی نسبت به مایع طرف یسار است. این یک مورد.

انحلال حقیقی علم اجمالی کبیر به صغیر

مورد دوم که آنجا هم انحلال، انحلال حقیقی است لکن علم اجمالی به علم تفصیلی انحلال پیدا نمی کند، بلکه علم اجمالی در یک دائره وسیعی انحلال پیدا می کند به انحلال حقیقی، به یک علم اجمالی در دائره محدودی، علم اجمالی کبیر، انحلال پیدا می کند به یک علم اجمالی صغیر آن هم به انحلال حقیقی. مثالی که برای این زده شده این است که یک گلۀ گوسفندی که مشتمل بر گوسفندهای سفید رنگ و سیاه رنگ است و مجموعا تعداد اینها صدتا است، در ابتداء علم اجمالی پیدا کردیم که در بین مجموعۀ این گلۀ صد گوسفندی، پنج گوسفند مغصوب و مسروق وجود دارد. این شبهه اش، شبهه غیر محصوره نیست. پنج گوسفند در بین صد گوسفند، شبهه محصوره است و لازمه علم اجمالی این است که از مجموعۀ این گله، اجتناب شود و در رابطۀ با همۀ این گله، احتیاط را رعایت کنیم.

این علم اجمالی بود و بود تا اینکه بر اثر یک قرائنی برای شما روشن شد که آن پنج گوسفند مغصوب و یا مسروق، رنگشان سفید بوده است. تا به حال برای شما معلوم نبود اما حالا برایتان معلوم شد که گوسفندهای مغصوبه همه سفید رنگ بودند. الان چه تغییر و تحولّی پیدا می شود؟ تغییر و تحول به این گونه است که آن علم اجمالی در دائرۀ همۀ گله که مرکب از سفید رنگ و سیاه رنگ بودند، زال و انعدم و انهدم، آن علم اجمالی رفت و حالا جایش یک علم اجمالی جدیدی آمده و آن علم اجمالی عبارت از این است که همان پنج گوسفند معلوم به علم اجمالی اول، این خصوصیت را دارد که در دائره گوسفندان سفید رنگ محدود است، نه اینکه در مجموعۀ گله به طور توسعه و پراکنده