سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 366

این است که اگر این معلوم بالاجمال شما در هر یک از این دو طرف، تحقق پیدا کرد به عنوان یک مؤثر تامّ و یک مؤثر مستقل، این علم اجمالی بتواند تأثیر و نقش داشته باشد.

در آنجائی که شما باشید و همین علم اجمالی به وجوب نماز ظهر و جمعه، دیگر اماره ای و اصلی و امثال ذلک وجود نداشته باشد، ما می بینیم این شرط تنجیز علم اجمالی در این جا وجود دارد. وقتی که شما عالم هستید به اینکه یکی از این دو نماز واجب است، هیچ مسأله ای نیست، نماز ظهر باشد این علم اجمالی به عنوان یک مؤثر تام و مستقل، نماز ظهر را به شما تحمیل می کند، نماز جمعه هم باشد، مطلب همین است. علم اجمالی را با هر طرف مقایسه کنید، نسبتش مساوی است و نسبت به هر طرف هم مسألۀ تأثیر تامّ استقلالی اش، در جای خودش محفوظ است. ایشان می فرماید: همه جا باید این شرط در منجزیت علم اجمالی رعایت شود که اگر بخواهد اثر کند، باید بتواند به عنوان یک مؤثر تامّ مستقل پیاده شود.

امتناع تکرار در تنجّز تکلیف

حال که این دو مقدمه روشن شد، می آئیم سراغ ما نحن فیه، در اینجایی که شما علم اجمالی دارید به اینکه یا نماز ظهر واجب است و یا نماز جمعه، لکن یک امارۀ معتبرۀ شرعیه حکم می کند به اینکه خصوص نماز جمعه واجب است، ایشان می فرماید؛ ما وقتی سراغ نماز جمعه می آییم می بینیم که علم اجمالی در این جا اثری ندارد برای اینکه یک حجت شرعیۀ معتبره نسبت به نماز جمعه، مسأله وجوب را پیدا کرده و با وجود حجت شرعیۀ معتبره ای که دلالت بر وجوب خصوص نماز جمعه می کند، دیگر حنای علم اجمالی از نظر نماز جمعه، رنگی ندارد و نمی تواند به عنوان یک مؤثر تامّ و مستقل در مورد نماز جمعه پیاده شود با اینکه این حجت شرعیه علم هم نیست بلکه بالاتر، اگر یک اصلی هم باشد، مسأله همین است.

اگر یک مثال دیگری فرض می کردیم که یک علم اجمالی صغیری در کار بود، در مقابل علم اجمالی کبیر، همۀ این فروض در این جهت یکسان و مساوی هستند که جلوی