سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 370

ایشان تمام است یا نه؟

در رابطۀ با این که انحلال حقیقی است یا حکمی؟ یک بحثی را در ذیل کلام کسانی که انحلال را انحلال حقیقی می دانند مثل امام بزرگوار(ره) که این نظریه را قائل هستند، عرض می کنیم، لذا الان به این معنا نمی پردازیم و در ذیل تقریب انحلال حقیقی ان شاء الله این مسأله را بررسی می کنیم.

بررسی کلام محقق عراقی(ره) با توجه به شرطیت تنجّز علم اجمالی

لکن به محقق عراقی عرض می کنیم: شما که می فرمایید: انحلال، حقیقی نیست و حکمی است، و معنای انحلال حکمی این است که علم اجمالی با اینکه وجود دارد، با اینکه منعدم نشده، لکن یک موجود بلا اثر است و دیگر آن اثر قبلی خودش را از دست می دهد، و در نتیجه اگر علم اجمالی دارد به اینکه یا ظهر واجب است و یا جمعه، فرض کنیم که یک حجت شرعیه و یک خبر صحیح معتبری قائم شد بر اینکه نماز جمعه واجب است، ایشان فرمودند که این علم اجمالی، نه در مورد نماز جمعه اثری دارد، زیرا که تنجّز حکمش به واسطه خبر صحیح معتبر تحقق پیدا کرده و نه در مورد طرف دیگر که عبارت از صلاه ظهر است، آنجا هم اثر ندارد و روی عدم تأثیرش، اصل نافی یعنی اصاله عدم الوجوب، اصاله البرائه من الوجوب جریان پیدا می کند.

سؤال ما از مرحوم محقق عراقی این است که ما ان شاء الله در بحث اشتغال این معنا را ذکر می کنیم که شرط منجزیت علم اجمالی این است که آن تکلیفی که به سبب هذا العلم معلوم شده، یک تکلیف فعلی مطلق باشد، یعنی علم اجمالی به این تعلق گرفته است که یک وجوبی در این جا وجود دارد که خداوند تبارک و تعالی به هیچ وجه راضی نیست به اینکه علی ایّ تقدیر این تکلیف مخالفت شود یعنی«سواء کان متعلقا بالظهر ام متعلقا بالجمعه» علم اجمالی به چنین تکلیفی، منجّز و گریبان گیر است و علت منجزیتش هم حکم عقل است که می گوید: بعد از آن که شما می دانید اول زوال روز جمعه، یک تکلیف لزومی الهی گریبان تو را گرفته است و این تکلیف(به تعبیر مرحوم آخوند) من جمیع