سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 380

و عمرو، پس معلوم می شود خصوصیت فردیت زید، و خصوصیت فردیت عمرو، داخل در دایرۀ معلوم بالاجمال است، و این حرفی است که انسان نمی تواند بپذیرد که این خصوصیتها به طوری کلی از متعلق علم اجمالی بیرون باشد.

پس مبنای فرمایش ایشان که بر اخراج خصوصیتین از متعلق علم اجمالی است، باطل است بشهاده الوجدان. وجدان شاهد است به اینکه در موارد علم اجمالی این چنینی پای خصوصیت در کار است، البته گاهی ما علم اجمالی هایی هم داریم، مثل اینکه انسان علم اجمالی دارد به اینکه یک وجوبی گریبان او را گرفته است، آنهم از دو عنوان بیرون نیست، لکن هیچ یک از دو عنوان را هم نمی داند و آن دو عنوان را هیچ تشخیص نمی دهد، اما این از بحث ما خارج است. بحث ما مسألۀ علم اجمالی به وجوب نماز جمعه و یا نماز ظهر است و در اینجاها خصوصیات در متعلق علم اجمالی دخالت دارد، لذا مبنای کلام ایشان به این صورت قابل قبول نیست.

در کلام ایشان این معنا ذکر شده بود که این هم متفرع بر امر قبلی بود که در اطراف علم اجمالی چون پای خصوصیت در کار نیست، در مقام اطاعت ولو اینکه به تعبیر ایشان جبلّت و طبع اقتضا می کند که هردو خصوصیت را اتیان کند اما در هریک از دو خصوصیت، احتمال تنجّز وجود دارد، خودشان خارج از دایرۀ علم اجمالی هستند، حال اگر ما از جواب اول صرف نظر کردیم و فرمایش ایشان را پذیرفتیم و پای مسألۀ احتمال تنجز و انطباق احتمال در هر یک از دو خصوصیت پیش آمد، همۀ این ها را قبول کردیم، سؤال این است که همۀ این فرمایشهای شما دربارۀ علم اجمالی در ما نحن فیه درست، اما وقتی که می آئیم سراغ اماره ای که قائم شده است بر وجوب نماز جمعه، شما می فرمائید:

آنجا دیگر تنجز احتمالی وجود ندارد، آنجا یک تنجز مسلّمی وجود دارد.

خلط بین تنجّز و حجیت در کلام محقق اصفهانی(ره)

جواب ایشان این است که بین تنجز و حجیت، کانّ خلطی شده است. اماره ای که قائم می شود بر وجوب نماز جمعه و صددرصد هم این اماره حجت است، و از نظر حجیت