سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 390

علت قهری بودن انطباق، علاوۀ بر آن مسائلی که شما ذکر کردید، یک نکتۀ مهم تر هم هست، باید بدانید که دو چیز نیست، اما اگر احتمال هم بدهید دو چیز است و این متعینی که از طریق علم تفصیلی یا قیام اماره تعین پیدا کرده، با لامتعینی که علم اجمالی در آن نقش داشته مغایر است، با این احتمال دو تا بودن، چه جور ادعا می کنید که انطباق قهری است؟ پس با توجه به ملاکی که در کلام ایشان آمده، این اشکال به ایشان وارد است.

ملاک انحلال حقیقی علم اجمالی از نظر امام(ره)

و اما بیان امام بزرگوار، یک ملاک و میزان خاصی دارد. ایشان می فرمایند: ما درست این را بررسی کنیم که ملاک و میزان در انحلال حقیقی چیست؟ اصلا معنای انحلال حقیقی و معیار در انحلال حقیقی چیست؟ این را باید بررسی کنیم. این ملاکهایی که در این کلمات ذکر می شود که مقدار، یکی باشد، مثلا احتمال انطباق داده شود و امثال ذلک، برای انحلال حقیقی، اینها ملاک نیست، ملاک انحلالی حقیقی این است که مسألۀ علم اجمالی مانند علم تفصیلی، یک صفت قائمۀ به نفس انسانی است و یک چیزی است که ارتباط به عالم نفس انسانی دارد و نوعا هم به صورت قضیۀ منفصلۀ حقیقیۀ است و گاهی هم به صورت مانعه الخلوّ است.

منفصله حقیقیه این است که نه امکان اجتماع وجود دارد و نه امکان خلوّ وجود دارد مثل اینکه فرضا در باب وجوب نماز در زوال روز جمعه، به نحو قضیۀ منطقیه می گوییم:

«اما صلاه الجمعه واجبه، و اما صلاه الظهر واجبه» که این اگر به صورت منفصلۀ حقیقیه باشد، معنایش این است که نه هردو نماز واجب است و نه اینکه هیچ یک از دو نماز، واجب نباشد مطرح است، بلکه یک نماز واجب است و حتما هم آن یکی وجوب دارد، و غیر از آن یکی وجوب ندارد، منتها آن یکی، مردد است بین اینکه نماز جمعه است و یا نماز ظهر. این معنای علم اجمالی و قطع وجدانی اجمالی است، که معنای اجمال این است که آن قضیه ای که متعلق علم است که حتما باید علم به قضیّه تعلق بگیرد، یک قضیّۀ منفصلۀ حقیقیه است و گاهی هم در بعضی از موارد به صورت مانعه الخلوّ مطرح