سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 400

واجب است، ما از کجای این استفاده کنیم که«لا یجب علینا صلاه الظهر»، بعد از آنکه مسألۀ اتیان به نماز ظهر به عنوان طرف دوم علم اجمالی برای ما لزوم داشت؟

وجدانی بودن احراز انحلال علم اجمالی

پس بعد از آن که ما این معیار را پذیرفتیم، در وجود و عدم وجود معیار، تعبد نقش ندارد، هذه مسأله وجدانیه، در آن علم تفصیلی و علم اجمالی صغیر، وجدانا می بینیم که علم اجمالی اولی ما از بین رفت و این طور نیست که ما دو علم اجمالی داشته باشیم. اما در این جائی که غیر از علم تفصیلا او اجمالا، یک حجت شرعیه و یا یک اصل معتبری قائم می شود، وجدانا علم اجمالی هست. لذا ما یا باید در اینجا انحلال را به طور کلی منع کنیم و بگوئیم: انحلالی وجود ندارد و این بیّنه و خبر واحد هم چیز تازه ای را ایجاد نمی کند.

اگر بینه و خبر واحد هم نبود، مقتضای علم اجمالی اتیان به هردو نماز و یا اجتناب عن کلا المایعین بود و یا اگر کسی بخواهد انحلال را بگوید، باید یک انحلال حکمی درست کند و با توجه به آن ادله ای که برای انحلال حکمی اقامه شد و جوابهایی که ما از آن ادله در رابطۀ با انحلال حکمی دادیم، جایی برای انحلال حکمی وجود ندارد، لذا با وجود علم اجمالی و بقائش به قوّت خودش، اثرش محفوظ است و لازمۀ محفوظ بودن اثر، این است که انحلالی نیست، «لا حقیقه کما هو محسوس وجدانا و لا حکما» برای اینکه آن ادله ای که برای انحلال حکمی ذکر کردند، آن ادله نمی توانستند انحلال حکمی را برای ما ثابت بکنند.

این اعتراضی که به کلام امام(ره) ذکر شد، در رابطۀ با کلی مسألۀ انحلال و عدم انحلال است، اما محل بحث ما در تقریب سوم اخباریین بود برای دلیل عقل و ما برای جواب آن دلیل، این مراحل را طی کردیم و این مباحث را بحث کردیم.

اخباریین می گفتند که ما علم اجمالی داریم به اینکه مثلا محرماتی(مثلا ده هزار محرّم) در شریعت وجود دارد و لازمۀ این علم اجمالی این است که هر کجا که احتمال حرمت داده می شود ولو شبهۀ بدویه که محل بحث ماست، به مقتضای این علم اجمالی،