سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 404

نه؟ که منشأ شک و شبهه، مربوط به شارع نیست، مربوط به نبودن نص و یا اجمال نص، و یا مربوط به تعارض نصین یا نصوص نیست، بلکه اشتباه در یک جهت خارجی، واقع شده و در حقیقت در یک موضوع تکوینی، شبهه واقع شده است، مثلا آیا این مایع خارجی از مصادیق طبیعت خمر است و یا از مصادیق طبیعت خل است؟ و رفع این شبهه به شارع بما هو شارع هیچ ارتباطی ندارد به خلاف شبهات حکمیه که رفعش به شارع ارتباط دارد. این یکی از مباحث مهمی است که در باب برائت مطرح می شود، و نفی و اثبات هم در این مسأله، فراوان است. حال کدام یک از اینهاست؟

اقسام تعلق تکلیف به طبیعت

ما برای رسیدن به این که آیا در شبهات موضوعیه برائت جاری می شود یا نه؟ باید اقسام و انواع تعلق تکلیف(وجوبیا یا تحریمیا) را به طبیعت ملاحظه کنیم، و لعلّ شبهات موضوعیه این اقسام و احکام فرق داشته باشد و این طور نباشد که در همۀ شبهات موضوعیه، یک حکم جریان پیدا کند. لعل به اعتبار اختلاف نحوۀ تعلق احکام، بین شبهات موضوعی آنها، از نظر جریان و عدم جریان برائت، فرق وجود داشته باشد. لذا اول باید این معنی بررسی شود، و بعد سراغ شبهات موضوعیۀ این اقسام بیائیم. حال نحوۀ تعلق حکم به طبیعت، اقسامی دارد:

تعلق تکلیف به طبیعت بنحو عام استغراقی

یک قسم این است که حکم به طبیعت، به نحو عامّ استغراقی توجه پیدا کرده باشد.

توجه دارید که در این تقسیم و اقسام، مسألۀ مطلق و عام هردو باهم متداخل هستند. مثلا یک وقت حکم اعمّ از وجوب یا تحریم، به طبیعت متعلق شده، به نحو عامّ استغراقی، که خصیصه و خصوصیت عام استغراقی این است که هریک از افراد طبیعت، یک حکم مستقلی دارد، و به لحاظ اینکه حکمش مستقل است، خودش هم دارای اطاعت مستقل و دارای مخالفت مستقله است، مثل اینکه مولا به تعدد افراد، احکام متعدده صادر کرده.