سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 429

پیداست که از نظر عقل، یک امر مستحسن و امر راجحی است. در عین اینکه عقل حکم می کند به حکم عقاب بلابیان، لکن در عین حال می گوید که«رعایه محتمل التکلیف او التکلیف المحتمل» یک امر راجحی است و امری است که در باب عبودیت و مولویت، مطلوب و مستحسن است و بین موارد هم هیچ فرق نمی کند، واجب، حرام، واجب عبادی، توصلی، شبهۀ حکمیه موضوعیه، در محرمات هکذا، این معنا در همه موارد ساری و جاری است و در بین محققین کسی با این معنا مخالفت نکرده جز مرحوم محقق نائینی(ره) در بعضی از موارد با یک قیود و شرایطی این معنا را مطرح فرموده اند.

تفصیل محقق نائینی(ره) بین موارد احتیاط از نظر حسن

مرحوم محقق نائینی می فرمایند: در موارد حجت شرعیه در آنجائی که انسان با قطع نظر از حجت، علم اجمالی دارد به اینکه مثلا یا نماز جمعه واجب است و یا نماز ظهر، به طوری که اگر حجت شرعیه نبود، مقتضای علم اجمالی این بود که هم نماز ظهر بخواند و هم نماز جمعه، لکن فرض کردیم، که یک روایت صحیحۀ معتبره ای که یا موجب انحلال حقیقی علم اجمالی است و یا موجب انحلال حکمی علم اجمالی است، قائم شد بر اینکه در روز جمعه، نماز جمعه واجب است، «قامت الاماره الشرعیه» بر این که تکلیف در یک طرف تحقق دارد و آن نماز جمعه است. ایشان می فرمایند: احتیاط در اینجا اولا خصوصیتش این است که باید بین دو طرف، جمع شود به خلاف مثلا موارد اقل و اکثر ارتباطی که اگر کسی شک کرد که سوره جزئیت دارد یا نه؟ اگر بخواهد احتیاط کند، لازم نیست که دو نماز بخواند، بلکه یک نماز مع السوره، به عنوان احتیاط مطرح است و در نتیجه احتیاط، در آنجا مستلزم تکرار عمل نیست، اما به خلاف نماز جمعه و نماز ظهر، که اگر کسی بخواهد احتیاط کند، باید دو نماز بخواند، نماز تکرار شود، یکی به عنوان نماز جمعه، و یکی به عنوان نماز ظهر.

می فرمایند در اینجائی که این دو خصوصیت وجود دارد: اولا احتیاط مستلزم تکرار عمل و نماز است و ثانیا امارۀ شرعیه قائم شد بر اینکه نماز جمعه واجب است، اگر کسی