سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 439

اجمالی وجود ندارد.

این مبنا را در بحث کتاب القطع و در بحث علم اجمالی، مفصل با ایشان بحث کردیم.

پس اولا این مبنا مورد قبول نیست.

اخصیت دلیل محقق نائینی(ره) از مدعا

ثانیا فرض کنیم که این مبنا درست و صحیح است، این مبنا کاربردش همین مقدار است که اگر کسی از اول با وجود اینکه اماره قائم شده بر وجوب نماز جمعه، بنا بگذارد بر اینکه هردو نماز را بخواند، این دلیل ایشان برای این مورد خوب است. اما فرض دیگری وجود دارد و آن این است که اگر از اول بنا نداشت که دو نماز را بخواند، بنا داشت بر موافقت همان که اماره دلالت داشت، و نماز جمعه را خواند، موافقت اماره هم حاصل شد، و دیگر هیچ وظیفه ای ندارد، اما پیش خودش فکر می کند که شاید نماز ظهر واجب باشد، آیا الآن در این شرائط دیگر چه امتثالی می تواند مطرح باشد؟ آدمی که نماز جمعه اش را خوانده است و موافقت اماره حاصل شده و احتمال می دهد که شاید در روز جمعه، نماز ظهر، واجب واقعی باشد، و دیگر وظیفه ای هم ندارد که نماز ظهر را بخواند لکن می گوید: حیف است که وظیفۀ واقعی نماز را در روز جمعه احراز نکند، در این شرائط، دیگر امر بین تفصیلی و اجمالی و امثال ذلک دائر نیست، در این شرائط مکلف است و احتمال وجوب نماز ظهر، یک امتثال احتمالی مطرح است که آخرین مرحلۀ امتثال در کلام ایشان است. آیا اگر مکلف بخواهد این امتثال احتمالی را رعایت کند، باید جلویش را بگیریم؟ به چه مجوزی جلوی چنین فکر و برنامه ای را بگیریم؟ یا باید به او بگوییم بارک الله! تو احتمال می دهی که نماز ظهر واجب است و وظیفه ای هم نداری، لکن احتمال تکلیف و دنبالش امتثال احتمالی است مثل همان مثالی که در شبهات موضوعیه عرض کردیم که کسی بدون هیچ قرینه ای و بینه ای و اماره و شاهدی فقط احتمال جنابت می دهد و احتمالا غسل جنابتی را هم انجام می دهد، بدون اینکه بر او واجب باشد. او هم نماز ظهر را می خواند به احتمال اینکه تکلیف واقعی، متعلق به نماز