سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 440

ظهر شده باشد. وقتی که نتوانستید جلوی این امتثال احتمالی را بگیرید، وقتی که این امتثال احتمالی، کنار آن امتثال تفصیلی واقع می شود، نتیجه اش عبارت از احتیاط است، نتیجه اش عبارت از امتثال علمی اجمالی است و چرا حکم کنیم به عدم جواز این، ولو روی مبنای خود شما که برای امتثال، مراتبی را ذکر کردید و دلیلی بر این مراتب وجود ندارد؟

پس اولا مبنای ایشان محل مناقشه است و ثانیا اگر مبنا را بپذیریم، این تمام فروض مدعای ایشان را نمی تواند ثابت کند و فقط بعضی از فروض را می تواند اثبات کند.

در نتیجه در اصل بحث که ما مدعی بودیم که«الاحتیاط حسن علی کل حال» بدون قید و بدون شرط، شرطی که مرحوم محقق نائینی ذکر فرمودند، نتوانست دخالت داشته باشد و مؤیدش هم همین است که شما در اول کتابهای رساله(عربی یا فارسی) می بینید تعبیر این است که«یجب علی کل مکلف ان یکون مجتهدا او مقلدا او محتاطا»، مسأله احتیاط در ردیف اجتهاد و تقلید است که همه می توانند احتیاط را داشته باشند، ولو اینکه مجتهد بتواند بشود، مقلد بتواند بشود، لکن راه سوم را به عنوان احتیاط می تواند انتخاب کند و از راه اجتهاد و تقلید اعراض کند، و فرقی هم بین تکرار و عدم تکرار به همان کیفیتی که اشاره شد، نیست.

حسن احتیاط و مسألۀ اختلال نظام

آخرین مطلبی که در اینجا باقی مانده این است که بعضی ها گفته اند که ما مجبوریم یک قید دیگری به مسأله حسن احتیاط وارد کنیم. حسن احتیاط را نمی شود بدون قید و شرط مطرح کرد. آن قید این است که احتیاط تا زمانی حسن دارد که مستلزم اختلال نظام و اخلال به نظام نشود، یعنی موجب این نشود که زندگی انسان فلج شود و برنامۀ زندگی به طورکلی از بین برود که اگر کسی بخواهد دامنۀ احتیاط را اینقدر توسعه بدهد که زندگی او به طورکلی فلج شود، دیگر نمی توانیم حکم به رجحان و حکم به حسن چنین احتیاطی داشته باشیم.