سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 466

باید زید، حتما وجود داشته باشد تا عنوان نادانی بشود به صورت قضیۀ موجبه بر او حمل شود. این هم از نظر موضوعیت برای حکم به حلیت و حرمت مانعی ندارد، لکن باید حالت سابقه اش را بعدا بررسی کنیم. این چهار نوع.

اخذ قید عدمی در موضوع دلیل شرعی به صورت موجبۀ سالبه المحمول

نوع پنجم، چیزی است که از آن به قضیۀ موجبۀ سالبه المحمول، تعبیر می کنند. در اصطلاح منطق اینجور از آن تعبیر می کنند که قضیه موجبه است لکن محمولش سالبه است، نه سلب است بلکه محمول، سالبه است. محمولش سالبه است یعنی چه؟ یعنی محمول در این قضیۀ موجبه، قضیۀ سالبه است، نه اینکه امر سلبی مثل نادان، قضیۀ سالبه، محمول در مجموع این قضیۀ موجبه است، مثل اینکه(تعبیر صحیح این است) بگوئیم:

«زید هو الذی لیس بقائم» زید، موضوع است و«هو الذی لیس بقائم» به عنوان قضیۀ سالبه، مجموع این قضیۀ سالبه، حمل بر زید شده، بر زید بار شده، لذا قاعدۀ فرعیت هم در اینجا جریان پیدا می کند. شما می خواهید قضیۀ سالبه را بر زید حمل کنید و بر موضوع حمل کنید و بر موضوع اثبات کنید، لذا«ثبوت شیء لشیء فرع ثبوت المثبت له» در اینجا هم جریان پیدا می کند و حیث اینکه در اینجا هم یک موضوع موجود و موضوع ثابتی در آن فرض شده، این هم می تواند موضوع برای حکم شرعی به حلیت و به حرمت و به نجاست واقع شود، لکن از نظر حالت سابقه بعد باید ملاحظه کنیم.

اخذ قید عدمی در محمول به صورت صفت

قسم ششم این است که قید عدمی در محمول، به عنوان حرف سلب و قضیۀ سالبه، اخذ نشده باشد بلکه به عنوان صفتی برای موضوع اخذ شده باشد مثل اینکه بگوئیم: «زید الغیر القائم» که البته کلمۀ الف و لام را روی«غیر» برای شدت ارتباط عرض می کنیم و الا الف و لام روی کلمۀ غیر در نمی آید ولی برای اینکه روشن شود می گوییم: «زید الغیر القائم کذا و کذا» که عنوان غیر قائم به صورت صفت برای موصوف که عبارت از زید